PATENT/FAYDALI MODEL ÇALIŞMASI İLE AR-GE PROJE ÇALIŞMASI ARASINDAKİ BENZERLİK VE FARKLILIKLAR

Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK

Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe

Fonları Uygulayıcısı, YMM

www.abdanmerymm.com

abdanmer@gmail.com

İ. Hakan Dedeoğlu

Ar-Ge Mühendisi

i.hakandedeoglu@gmail.com

 

GİRİŞ

Mesleğimiz gereği Ar-Ge projesi çalışmaları için firmaları ziyaret ediyoruz. Son ziyaretlerimizde özellikle 2014 Haziran başından itibaren TÜBİTAK – TEYDEB proje önerisi formatındaki köklü değişiklikleri elimizden geldiğince açıklamaya çalışıyoruz. Bize göre köklü değişikliklerden birisi; proje önerisinde yapılacak Ar-Ge çalışması ile ilgili patent/faydalı model çalışmaları ve projeye ne gibi girdi oluşturacağı tablolar halinde somut olarak sorgulanmaktadır. Ayrıca Ar-Ge projesi sonucu ortaya çıkan prototipin sınai mülkiyet haklarının başkalarınca taklit edilmesinin önlenmesi için patent/faydalı model alınıp alınmayacağının belirtilmesi istenmektedir. Ek olarak bize göre, seri üretimde sağlanan hibeli hibesiz destekler ile vergisel teşvikler için dünya çapında referans olan patent/faydalı model ile yenilik/buluşun teyit edilmesi arzulanmaktadır. Ar-Ge projesinin patent/faydalı model ile birlikte değerlendirilmesi bize göre sübjektif ölçütlerden daha çok objektif kriterlere dönüşmesini ifade etmektedir.

Bu bakımdan Ar-Ge çalışması ile patent/faydalı model çalışmalarının birlikte düşünülüp yürütülmesi gerektiği görüşündeyiz.

 

BENZERLİK İLE FARKLILIKLARIN ANALİZİ

 

Ar-Ge Projesi çalışması ile patent/faydalı model çalışması arasındaki  benzerlik ile farklılıkların ortaya konulmasında bize göre Teknoloji Hazırlık Seviyelerini (TRL-Technology readiness levels) tablosu faydalı bir araç olarak değerlendirmekteyiz:

 

– TRL 1 –  temel teorik prensiplerin gözlenmesi,

– TRL 2 –  teknoloji kavram geliştirme ve neden-sonuç ilişkilerinin formüle edilmesi,

– TRL 3 –  teknoloji kavram geliştirme ve ilişkilerinin analitik ve deneysel kanıtlanması,

– TRL 4 – Laboratuvar ortamında teknolojinin doğrulanması,

– TRL 5 –Prototipin çalışma ortamına benzetilmiş ortamda doğrulanması,

– TRL 6 – Prototip ürünün çalışma ortamına benzetilmiş ortamda denenmesi,

– TRL 7 –Prototip ürünün gerçek çalışma ortamında performans gösterimi,

– TRL 8 – Prototip ürünün tamamlanması ve fiziksel testlerle standartlara olan uygunluğunun kalifiye edilmesi,

– TRL 9 –Prototip ürünün gerçek ortamda geçerliliğinin kanıtlanması.

 

Bazı Kavramlar:

 

Buluş ile yenilik arasındaki farka örnek; Alzheimer hastaları için geliştirilen ıslanınca renk değiştirip, kuruyunca eski rengine dönen bir diş fırçası buluş mudur? yoksa  yenilik midir?

 

Diş fırçasında yapılan farklılık, renk değiştiren boya kullanılmasıdır. Eğer sağlığa zarar vermeyen mevcut bir boyayı alıp diş fırçasında kullanır isek, bu bir yeniliktir. Eğer halen mevcut teknolojide sağlığa zarar veren bir boya var bunun üzerinde çalışarak, sağlığa zarar vermeyen bir boya yapabiliyor ve diş fırçasında kullanabiliyor isek bu bir buluştur.

 

Gerek Ar-Ge çalışmalarında gerek patent çalışmalarında sistematik yaklaşım TRL seviyeleri ile yapılır. Ar-Ge çalışmalarında birinci seviyeden yani literatür taramadan başlıyoruz. Örneğin nanolu iz bırakmayan endüstriyel veya evsel mutfak eşyalarının Ar-Ge projesinde TRL1 den nano ile teorik temel araştırmaya yönelik çalışmaları gözden geçiriyoruz. Daha sonra genel anlamda cam üzerine nano teknolojinin nasıl uygulandığının araştırılması (uygulamalı araştırma) yapılarak mutfak eşyalarında kullanılan cam dikkate alınarak (cam kalınlığı, koyu ve yansıtıcı özellikler vb) bu özellikteki camlarda nasıl uygulanacağının araştırması yapılıyor. Özellikle fırın gibi mutfak eşyalarında çok silinen camlarda cam üzerine uygulanan nano malzemenin camın saydamlığını bozmadan ve çok silinmelerde malzemenin yüzeyden uzaklaşma probleminin çözülmesi için (deneysel geliştirme) çalışmalar yapılıyor. Bu üçlü çalışma, Ar-Ge projeleri için Frascati Kılavuzu’nda ön görülen Ar-Ge çalışmalarının basamaklarıdır.

Ar-Ge çalışmalarımızın patent/faydalı model çalışmaları ile olan yakın ilişkisi nedeni ile patent/faydalı model çalışmasında, mevcut patent çalışmalarının araştırılması, uygulamalı araştırma veya deneysel geliştirmeden başladığı, temel araştırmaların ihmal edildiğini gözlemliyoruz.

Bize göre literatür ve makale araştırması yapılmadan hazırlanan patent dosyalarının eksik kalacağı, hatta iyi bir literatür tarama ile kamuya dahil olmuş makale vb çalışmalardaki bilgiler ile patentlerin iptal edilme riskinin bulunduğu görülmektedir.

Patent çalışmalarında üç önemli unsur olarak buluş, yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik dikkate alınmaktadır.

Ar-Ge proje çalışmalarında özellikle Frascati ve Oslo kılavuzlarına göre yenilik sorgulanmakta, yeniliğin bir buluş içerip içermediği değil de yeniliğin firma, sektör, ülke ve dünya düzeyinde olduğunun belirtilmesi istenmektedir (böyle bir yenilik buluşu içerebilir).

Patent çalışmalarında buluş araştırmasından sonra mevcut teknolojiye göre yenilikçi unsurlar, mukayese edilerek analiz ediliyor. Patent başvurularında örneğin Türkiye’de yetkili Kamu Kurumu olan Türk Patent Enstitüsü’ne (TPE) başvuruda , tasarım çizimleri forma ekleniyor. Ar-Ge proje çalışmalarında da teknoloji geliştirme çalışmalarının yapılması kritik ana unsurdur. Bu unsuru, firma dışarıya ihale edemez. Patent çalışmalarında üçüncü unsur olan yeniliğin sanayiye uygulanabilirliğini, prototipini yapmadan konusunda uzman bir kişinin kolayca uygulanabileceğini öngörmesi yeterli oluyor. Oysa Ar-Ge proje çalışmalarında gerek bileşenler, gerekse ürün veya sistem bazında hem çalışma ortamına benzetilmiş  ortamda hem de gerçek ortamda (TRL seviyeleri 5-6-7) demosu yapılmaktadır. TRL 8. seviyede fiili testler yapılmakta ve TRL 9 da gerçek seri imalat şartlarının sağlanması (ticarileşmesi) zorunluluktur.

Faydalı modelde buluş faktörü dikkate alınmamakta ve yukarıdaki fırça örneğinde görüldüğü gibi sadece var olanların yeni bir bileşimi sonucu oluşan yenilik ile bunun sanayiye uygulanabilirliği sorgulanmaktadır.

 

SONUÇ

Bu açıdan Ar-Ge proje çalışmaları patent çalışmalarından hem yatay hem dikey olarak daha kapsamlı ve derin olmaktadır. Bu bakımdan her iki çalışmanın birlikte yürütülmesi ile özellikle Ar-Ge ve patent çalışmalarından sonra sağlanan seri üretim teşvikleri (Sanayi Bakanlığının Teknoyatırım, Teknopazarlama, Torba kanun ile gündeme gelen 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren uygulanacak seri üretimin yurt içi satışının KDV siz yapılması ve Gelir veya kurumlar vergisi ödemelerinde patent yada faydalı model koruma süresi boyunca %50 indirim sağlanması, Ekonomi Bakanlığından alınacak 5. Bölge Yatırım Teşvik Belgesinin alınmasında Ar-Ge projesinin tamamlanması kadar patent ya da faydalı model olması vb)  hibeli yada faizsiz geri ödemeli kredili veya vergisel destekler yolu ile firmalara fon olarak aktarılmaktadır.

Ar-Ge projesi yapan firmaların prototiplerine ait sınai mülkiyet hakları patent yada faydalı model ile korunması, rakiplerinin yararlanmasını yasaklama hakkı getirmektedir (İncelemeli patent koruma süresi 20 yıl, incelemesiz patent koruma süresi 7 yıl, faydalı model belgesi 10 yıl). Ayrıca Sanayi Bakanlığı’nın Teknoyatırım destek programı ile Ar-Ge projesi yapan firmaların haklarını başka firmalara devri ile firmalar arasındaki işbirliği geliştirilmektedir.

Etiketler: