Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
GİRİŞ
“Muhasebeden.com” sitesi son birkaç aydır milli bir sorun olan Ar-Ge ve Yenilik konusuna daha büyük bir önem vererek, bize göre faydalı ve başarılı bir hizmet sunmaktadır. Ar-Ge ve Yenilik kavramları ile fon kuruluşları hakkındaki firma ve ilgili kişilerin algı derecelerini ve odaklandığı konuları belirlemek için son aylara ait Türkiye’ de internetten “Google” arama sonuçlarını analiz ederek, tartışma ortamının geliştirilmesi için aşağıdaki sonuçlara ulaştık.
KAVRAM OLARAK AR-GE’Yİ DAHA ÇOK KULLANIYORUZ, ANCAK ULUSLAR ARASI BOYUTTA ARAŞTIRMA VE YENİLİK BİRLİKTE KULLANILIYOR
Frascati Kılavuzuna göre Ar-Ge( Araştırma ve Deneysel Geliştirme) sonucunda teknik prototipler oluşmakta, ancak kaynakların etkin kullanımı için salt Ar-Ge faaliyetlerinin yeterli olmayıp bunların Oslo kılavuzuna göre ürün ve süreçte yenilik içerecek şekilde ticari hale dönüştürülerek piyasaya çıkarılması gerekir görüşü, tüm dünyada ağırlık kazanmaktadır.Nitekim 2007-2013 yılları için 53 milyar Euro ile dünyanın en büyük sivil Ar-Ge bütçesine sahip olan Avrupa Birliği’nin “Araştırma ve Geliştirme için Çerçeve Programı”( 7.Araştırma Çerçeve Programı )uygulama sonuçlarına bakıldığında; üniversite ve araştırma merkezlerinde yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin bazılarının sonlanmaması, proje çıktılarının piyasaya giriş süresinin uzun olması, yenilik faaliyetlerine beklenilen ölçüde yansımaması gibi nedenlerle 2014-2020 yıllarını kapsayan 71 milyar euro’luk bütçesi ile ”HORİZON 2020 Araştırma ve Yenilik Çerçeve Programı”(H2020) Ar-Ge ve Yenilik faaliyetlerini birlikte ele almaktadır.Bu konseptle , genelde yeniliği olan ürün ve süreçlerin Ar-Ge’si esas alınmaktadır. H2020’de projelerde teknoloji olgunluğu için Teknoloji Hazırlık Seviyeleri (Technology readiness levels (TRL) tablosu büyük önem taşımaktadır:
– TRL 1 – basic principles observed (Gözlenen temel prensipler)
– TRL 2 – technology concept formulated (Formüle edilmiş teknoloji konsepti)
– TRL 3 – experimental proof of concept ( Konseptin deneysel kanıtlanması)
-TRL 4 – technology validated in lab (Laboratuvar seviyesinde teknolojinin kanıtlanması)
– TRL 5 – technology validated in relevant environment (İlgili çalışma ortamında teknolojinin doğrulanması)
– TRL 6 – technology demonstrated in relevant environment (İlgili çalışma ortamında teknolojinin demosu)
– TRL 7 – system prototype demonstration in operational environment (Gerçek çalışma ortamında sistem/prototip ürünün demosu)
– TRL 8 – system complete and qualified (Sistemin tamamlanması ve kalifiye edilmesi)
– TRL 9 – actual system proven in operational environment (Gerçek ortamda sistemin uygunluğunun kanıtlanması).
(Kaynak:Horizon 2020 Work Programme 2014-2015 ,18.General Annexes ).
Bu gelişmeler üzerine “Araştırma ve Geliştirme/Ar-Ge” departmanı yerine “Araştırma ve Yenilik/ A&Y(bizim düşüncemize göre ) kısaltmasını kullanmak daha güncel bir yaklaşım olacaktır.
Ayrıca “Google” arama sonuçlarına göre internette arama Ar-Ge kavramı ile yapılarak, bu aramaların hızla Ar-Ge ve Yenilik şeklindeki bir dönüşümü bizler için bir ilerleme olacaktır. Keza pazarlama yaklaşımında da firmaları birbirinden ayıran temel kriter, kalite, müşteri ilişkileri yönetimi (CRM) den çok şimdi “TASARIM VE YENİLİK ” olup, böylece sadece tasarım yetmeyip, bunun hızla ticarileşmesi için yenilik faaliyetleri ile bütünleşmesi gerekmektedir.
AR-GE BAŞARI ÖYKÜLERİ ARAMALARININ OLMAMASI, GERÇEKLEŞEN PROJELER HAKKINDA YAYILMANIN OLMADIĞINI KANITLAMAKTADIR
Ülkemizde TÜBİTAK, KOSGEB, KALKINMA AJANSLARI, AVRUPA BİRLİĞİ vb. Ar-Ge ve Yenilik projeleri yapılarak, başarı ile sonuçlanmaktadır. Gördüğümüz kadarıyla bu bilgiler projeyi yapan firmalarda kalarak, topluma ve sektöre yayılarak, başka firmaları motive edecek çaprazlayıcı etkisi yetersiz kalmaktadır.”Tom Kelley”in “ 10 İnovasyon Şifresi kitabında “Çaprazlanma” fonksiyonu bu on şifreden üçüncüsü olup, çaprazlama yolu ile mevcut başarılı projelerin analizi ile yeni fikir, tasarım ve ürünlerin geliştirilebileceğini ileri sürmektedir .Bu bakımdan başarı öyküleri yoluyla gerçekleşen Ar-Ge ve Yenilik projelerinin toplumumuza yayılması ve ilgili kişi ve firmaların bu konudaki algı derecelerinin artması Ar-Ge ve Yenilik bilincinin gelişmesine büyük katkısı olacaktır.AB Ar-Ge projelerinin ana kriterleri; bilimsel ve teknolojik mükemmellik, etki (impact) ve uygulamadır .Ülkemizde en çok Ar-Ge ve Yenilik çalışmalarının yapıldığı TÜBİTAK-TEYDEB projelerinde ben şahsen etki faaliyetini içeren bir iş paketi görmedim.Bence böyle bir iş paketi öngörülerek,proje sonuçlarının topluma,sektöre ve nihai tüketiciye nasıl aktarılacağı konusu ilgililerce tartışılmalıdır.Bu süreçle de SWOT analizi yoluyla başarı öykü ya da hikayeleri internette aranır hale gelebilecektir.
TÜBİTAK, KOSGEB VE AR-GE PROJELERİNE, ÖRNEKLERİ İLE HAZIRLANMASINA YÖNELİK OLAN TALEP YÜKSEK GÖRÜNMEKTEDİR.
Özellikle “Google” arama sonuçlarında AB projeleri aramaları bizce gelecek için ümit vaat etmektedir. Avrupa Birliğine aday ülke olarak Türkiye, AB’nin Ar-Ge projelerine bir Almanya gibi tam üye gibidir, bir Alman firmasının yararlandığı tüm haklardan Türk firmaları da aynen yararlanmaktadır. Ülkemiz 7.ÇP Ar-Ge çalışmaları için Birliğe 700 milyon Euro katkıda bulunurken, proje azlığı ve eksiklikleri nedeniyle verdiğinin ancak üçte birini geri alabilmiştir. Medyada, iş alemi ile üniversitelerde H2020 programının daha yaygın ele alınarak, bu treni kaçırmamız gerektiğine inanmaktayız.
Kırsal kalkınma, Kalkınma Ajansı destekleri,Tarım Hibeleri, Ipard projeleri için aramaların bizce düşük oluşu, kaygı vericidir.
FİRMALAR DAHA ÇOK AR-GE VE YENİLİK PROJELERİ İÇİN GERİ ÖDEMESİZ HİBE DESTEKLERİ İÇİN BİLGİ SAHİBİ OLMAK İSTEMEKTEDİRLER
Kredi talepleri de olsa, hibe fonları talebi birinci derecededir.Kredilerde teminat sorunlarının çözülmesi için TÜBİTAK’ın transfer ödemesi ya da Kredi Garanti Fonu (KGF)gibi hususlarda arama verilerine rastlanmamaktadır.
EN ÇOK KOSGEB DESTEKLERİ SONRA TÜBİTAK DESTEKLERİ ARANMAKTADIR
Bu oluşta kuşkusuz KOSGEB’İN Ar-Ge dışında birçok destek programının bulunması büyük rol oynamaktadır. Ancak TÜBİTAK’ın son zamanlardaki destek programlarında da büyük oranda çeşitlenmeye gittiğini gözlemlemekteyiz. Aramalar, verilerde görüldüğü kadarıyla genel kurum destekleri şeklinde yapılmakta, bizce spesifik programlar şeklinde aramalara da başlanılması bilgi derecemizin geliştiğini gösterecektir.
KOSGEB İÇİN DEĞİL, TÜBİTAK VE AB PROJE HAZIRLAMA DANIŞMANLIĞI İÇİN ARAMALAR VAR
Demek ki bu konuda bir talep olup, yetkin hizmet kuruluşlarına ihtiyaç bulunmaktadır. Danışmanlık kuruluşlarında görev alan personelin Tom Kelley’in belirttiği gibi “T BİÇİMLİ İNSAN” niteliğini taşıması bizce de büyük önem taşımaktadır. T biçimli insanlar, bir alanda uzman, diğer pek çok ilgili konuda ise çok bilgili olurlar. Proje veren firmaların ve danışmanların Ar-Ge projelerinin yazımında teknik uzmanlık dalı yanında 5746 sayılı Ar-Ge teşvik yasasının mali teşvikleri, Ar-Ge indirimi, stopaj ve SGK destekleri, Ar-Ge muhasebesi, maliyet muhasebesi, vergi mevzuatı vb. konusunda da güçlü bilgiye sahip olması gerekir.
AR-GE MUHASEBESİ, AR-GE İNDİRİMİ, GELİR VERGİSİ STOPAJ TEŞVİĞİ, SGK İŞVEREN HİSSESİ DESTEĞİ GİBİ PROJENİN ONAYLANDIKTAN SONRAKİ MALİ RAPORLAMAYA İLİŞKİN ARAMALARIN OLMAMASI
Firmalar yada proje yöneticileri daha çok teknik ağırlıklı proje oluşturma ve onayı ile ilgili çalışmalara ağırlık vermekte, onaylandıktan sonraki 5746 sayılı Ar-Ge Kanunu ile getirilen önemli mali desteklere pek ilgi duymamaktadır. Bu bakış açısı uygulamadan gördüğümüz kadarıyla öngörülen desteğin çok altında hibe alınarak hayal kırıklıklarına uğranıldığı şeklindedir.
SONUÇ
Bizce patent, araştırma ve yenilik faaliyetleri ile seri üretime geçiş için yatırım destekleri başlangıçta daha düşünsel düzeyde birlikte bir yol haritası şeklinde düşünülmeli, 5746 sayılı Kanun ile sağlanacak mali teşviklerden de azami yararlanılmalıdır. Ayrıca araştırma ve yenilik konusundaki bilgimizin sürekli güncellenmesi için de uygulamalı olarak H2020 Programı hepimiz tarafından içselleştirilmelidir.
