Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe Fonları Uygulayıcısı,
YMM, Sorumlu Ortak Baş Denetçi
GİRİŞ
KOBİ kapsamında birden fazla mikro ve küçük ölçekli firma ile her hafta görüşüyorum. Ayakta kalabilmek, rekabet edebilmek için hepsinin de yeni ürün üretmek için araştırma ve yenilik faaliyetlerinde bulundukları, bunun için kendilerinin bizzat yapabilecekleri ya da firma dışından temin etmeleri gereken özellikli torna, freze, pres, otomasyon gibi yeni makine parkına ihtiyaçları olduklarını söylüyorlar. Şimdiye kadar bu sabit kıymetleri kendi öz kaynaklarından sağladıklarını, ancak şu anda öz kaynaklarının bittiğini belirterek, benden tavsiyede bulunmamı istiyorlar.
Ben önce morallerini bozmamalarını, her sorunun beraberinde çözüm imkanlarını da getirdiğini, sorunlara sahip olup, bunun farkında olunmasının ve o anın yaşanmasının proje yazmanın çıkış noktası olduğunu, gelişmek için problem yaşamak iyidir, buna sevinmek gerekir diyorum, bu yaklaşımı başlangıçta yadırgıyorlar. Bu konuda aşağıdaki anlatımlarda bulunuyorum.
AR-GE VE İNOVASYON İLE İLGİLİ BAZI YOL GÖSTERİCİ TEORİK AÇIKLAMALAR
Yaptığımız faaliyetle ilgili neyin doğru neyin yanlış olduğunu gösteren şimdiye kadar doğruluğu kanıtlanmış kuram, hipotez, varsayım ya da iddia varsa, bu kurama göre hareket edersek hem zaman kazanırız hem de sonucun beklentisi içinde pozitif duygu ya da inanç içinde olarak sürecin yürümesini sağlarız.
Bizim Ar-Ge konusunda kuram arayışında kullanabileceğimiz, sonuç odaklı, sırtımızı dayayabileceğimiz ve halen kullandığımız üç kuramın önemli olduğunu gördük:
DARDOĞAZ TEORİSİ : Herhangi bir ürün ya da hizmet üretiminde elde edilen sonuç, toplam faktör ,girdi ya da kaynaklar arasında en az kullanılan faktör ya da girdinin gerçek kullanımına bağlıdır. Bu genel ifadeyi Ar-Ge projesi oluşturma boyutuna taşırsak ; bir KOBİ Ar-Ge ve Yenilik faaliyetlerine önem vermez ve bu konulardaki destek fonlarından yararlanmayıp, üretim ağırlıklı çalışırsa, küresel rekabet karşısında yok olur gider. Başka bir deyişle rekabet edebilmek ve ayakta kalabilmek için araştırma ve yenilik faaliyetleri ile bu faaliyetlerin finansmanı için destek kuruluşlarına başvurması gerekiyor.
ODAKLANMA TEORİSİ : Bir amaç ya da hedefe ulaşmak için kullanılacak araç, enstrüman, yöntem ya da girdiler ne kadar hedefe odaklı, hızlı, hedefle uyumlu ve maliyeti düşük (ya da verimli) ise, o amaç ya da hedef o kadar daha iyi gerçekleşir (Scheibler, Technik und Metodik des wirtschaftswissenschaftlichen Arbeitens, verlag vahlen.s.202). Buna göre bir KOBİ araştırma ve yenilik faaliyetlerine yeterince odaklanmazsa, işi ağırdan alırsa, yenilikleri sağlayacak yöntemleri önce araştırıp bunların içinden en uygun olanını eleştirel analiz yaparak seçmezse ve verimlilik için örneğin Ar-Ge için bir mühendis istihdam etmesi gerektiği durumda sadece giderini düşünüp, getirisini dikkate almazsa ya da Ar-Ge giderlerini karşılamak için proje hazırlayıp destek kuruluşlarına başvurmazsa, araştırma ve yenilik faaliyetleri etkinliğini, önemini kaybeder. Tersinden yorumlarsak, daha iyi sonuca ulaşmak için sözünü ettiğimiz kriterleri yaşama geçirmek gereklidir.
POPPER’İN BİLİMSEL GELİŞME TEORİSİ: Bu teoriye göre gelişme için aşağıdaki ardışık faaliyetler yapılmalıdır:
1) Mevcut durum yada problem tespiti,
2) Projenin amaç ve hedefleri ,alt bileşenlere göre öngörülen yenilikçi ve özgün yönleri,
3) Ürün ve süreç olarak, her birinin alt bileşenlerdeki yenilikçi yönlere ulaşmadaki çoğulcu yöntemler, eleştirel analiz için parametrelerin belirlenmesi, hedefe uygunluk açısından eleştirel analizle biri dışındaki yöntemlerin elenmesi, ortadan kaldırılması,
4) Ön seçimi yapılan yöntemin olası riskleri ile önleme planları ve araştırılacak konular.
TEORİLERDEN YARARLANARAK KOBİLER İÇİN YOL HARİTASININ BELİRLENMESİ
Daha sonra yukarıdaki teorilerden ve şemadan yararlanarak yaptıkları ürün yenilik faaliyetleri için şahıs firması da olsa KOSGEB’e Ar-Ge ve yenilik projesi vermelerini önererek, KOSGEB sitesinde yer alan aşağıdaki tabloyu anlatıyorum:
| AR-GE İNOVASYON DESTEK PROGRAMI | Destek Üst Limiti (TL) | DESTEK ORANI (%) | |
| % 75 | |||
| Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri Desteği | 150.000 | ||
| Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri Desteği (Geri Ödemeli,2.5 yıl vadeli,8 taksitte,faizsiz kredi) | 300.000 | ||
| Personel Gideri Desteği | 150.000 | ||
| Proje Geliştirme Desteği | Proje Danışmanlık Desteği | 25.000 | % 75 |
| Eğitim Desteği | 10.000 | ||
| Sınai ve Fikri Mülkiyet Hakları Desteği | 20.000 | ||
| Proje Tanıtım Desteği | 5.000 | ||
| Yurtdışı Kongre/Konferans/Fuar Ziyareti/Teknolojik İşbirliği Ziyareti Desteği | 15.000 | ||
| Test, Analiz, Belgelendirme Desteği | 25.000 | ||
NOT : 1. Hibeli ve kredili destekleri Makine-teçhizat, donanım ve yazılımın tek kalemi için birleştirerek birlikte kullanılması söz konusu olmayıp,hibeli ve kredili desteği ayrı ayrı kalemlerde kullanmak gerekiyor.
2. Projeye konusu satın alınacak makine ve teçhizatın; yerli malı olması durumunda, bu destek oranlarına % 15 ilave edilerek destek oranı %90 olarak uygulanacaktır.
3. Personel giderlerinde:net ücret üzerinden aylık, üniversitelerin lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrencilere ve lisans mezunlarına 2.000TL, yüksek lisans mezunlarına 2.750TL ve doktora mezunlarına 3.500TL olmak üzere artırılarak değiştirilmiştir. Ön lisans mezunlarına net ücret üzerinden aylık 1.500TL, destek sağlanması da projede çalışan personel giderleri karşılığı olarak eklenmiştir.
Firmalardan bazıları hem 150.000 TL’lik hibeyi hem de proje bittikten 2.5 yıl içinde 8 taksitle faizsiz geri ödemeli banka teminat mektubu ile fon desteğini alabileceklerini belirtiyor. Bir kısmı bankadan teminat mektubu alamayacaklarını belirterek, sadece makine ve personel hibesi almak istediğini açıklıyor. Bir kısmı sigorta ve vergi borcu olduğunu söylese de, ben zaten yapmakta oldukları bir iş olduğu için proje vermelerini ve hak edişlerini bu borçlarına saydırabileceklerini açıklayarak, ikna ediyorum. Bunun üzerine proje vermek için motive oluyorlar.
Firmalara anlatımımda, ayrıca kendilerine aşağıdaki yol haritasını sunmaya devam ettiğimde pozitif duygu içine girerek yüzlerinin gülmeye başladığını gözlemliyorum.
A) KOSGEB’İN PROTOTİP ÜRÜN YAPMAYA YÖNELİK AR-GE VE İNOVASYON PROJESİ TAMAMLANDIKTAN SONRA, BU PROTİPİN SERİ ÜRETİLİP TİCARİLEŞMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN YURT İÇİ VE DIŞI STANDART MAKİNE ALIMLARI İÇİN BİZCE MİNİMUM 6 AY SÜRELİ KOSGEB’E BİR DEFAYA MAHSUS ENDÜSTRİYEL UYGULAMA DESTEK PROGRAMINA BAŞVURULMASI UYGUNDUR.
KOSGEB ürün yenilik projeleri başarı ile tamamlanır ise, tamamlandığı tarihten itibaren 1 (bir) yıl içinde KOSGEB’in ENDÜSTRİYEL UYGULAMA DESTEK PROGRAMINA)A başvurularak prototip ürünün seri üretimi için gerekli olan ve Ar-Ge unsuru taşımayan standart makineler ve ekipmanlar yurtiçinden ve yurtdışından temin edilerek 500 bin TL.’ye kadar aşağıdaki destek unsurlarından yararlanabilirler. Bu program firmaya bir defaya mahsus olarak verilir(Reddedilirse de bir daha verilmiyor).
PROGRAMIN ÖZELLİKLERİ
Bu program desteği ,firmaya bir defaya mahsus olarak verilir.
– Destek oranı %75,Süre: 18 aydır. Mevzuatta en az süre belirtilmediği için firma alımlarını gerçekleştirebilirse proje süresi bizce 6 aya kadar inebilir.
Destek Unsurları:
1.MAKİNE‐TEÇHİZAT, DONANIM, SARF MALZEMESİ, YAZILIM VE TASARIM GİDERLERİ DESTEĞİ
– İşletmeye; test, analiz ve laboratuar ekipmanı ile bunlara yönelik sarf malzemesi giderleri, üretim hattı tasarım giderleri, üretime yönelik makine, teçhizat, donanım, kalıp ve yazılım giderleri için destek sağlanır.
– Destek ödemesi yapılmadan önce, KOSGEB uzmanı işletmeyi ziyaret ederek, Ar‐Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Programı Tespit Tutanağını düzenler.
– Destek kapsamında satın alınacak makine‐teçhizat yeni veya en fazla 3 (üç) yaşında olabilir.
– Bu desteğin üst limiti; geri ödemesiz hibe olarak 150.000 (yüz elli bin) TL, geri ödemeli 200.000 TL’den 500.000 (beş yüz bin) TL’ye çıkarılmak üzere toplam 650.000 (altıyüz elli bin) TL’dir.
– Geri ödemeli desteklerde, destek ödemesinin yapılabilmesi için; destek ödemesinden önce işletmeden, destek tutarı kadar, son geri ödeme tarihinden asgari 2 (iki) ay sonrasını kapsayacak şekilde Banka Teminat Mektubu alınır. Ancak işletmenin uzun süreli teminat mektubu temin edememesi halinde asgari 1 (bir) yıl süreli teminat mektubu kabul edilebilir.
– Geri ödemeli destekler kapsamında yapılacak geri ödemeler, proje bitiminden itibaren 6 (altı) ayı ödemesiz olmak üzere, 3 (üç)’er aylık dönemler halinde 8 (sekiz) eşit taksitte yapılır. İlk taksitin geri ödeme tarihi, 6. (altıncı) ayın bitimini takip eden ilk iş günüdür.
– Projeye konusu satın alınacak makine ve teçhizatın; yerli malı olması durumunda, bu destek oranlarına % 15 ilave edilerek ,oran % 90 olur.
2.PERSONEL GİDERİ DESTEĞİ
– Personel Gideri Desteği, projede çalışması şartı ile yeni istihdam edilecek personel için sağlanır. Bu destek, işletmenin son 4 (dört) aylık SGK Sigortalı Hizmet Listesinde bulunmayan yeni istihdam edilecek personel veya Taahhütnamenin Hizmet Merkezinde kayda alındığı tarih itibarı ile son 30 (otuz) gün içinde istihdam edilmiş olan personel için verilir.
– Desteklenecek personelin sayısına, niteliğine ve destek süresine Kurul karar verir.
– Personel giderlerindeki toplam destek 100.000 TL’den 150.000 TL’ye çıkarılmıştır. Net ücret üzerinden aylık, üniversitelerin lisans programından bir yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrencilere ve lisans mezunlarına 2.000TL, yüksek lisans mezunlarına 2.750TL ve doktora mezunlarına 3.500TL olmak üzere artırılarak değiştirilmiştir. Ön lisans mezunlarına net ücret üzerinden aylık 1.500TL, destek sağlanması da projede çalışan personel giderleri karşılığı olarak eklenmiştir.
ÖNERİ
KOSGEB Endüstriyel uygulama programındaki iyileştirmeler hemen uygulamaya geçmiş bulunmaktadır. Firmaların prototipi Ar-Ge projesi ile tamamlanan çıktısını seri üretime ve ticarileşmesi için verilen bu destekte, özelikle Ar-Ge projelerinin kapsamına girmeyen kalıp, yabancı menşeli makineler gibi harcama ve gider kalemleri desteklenebilmektedir. Bu , önemli bir destektir.Yerli makinelerdeki destek unsurunun % 75’den % 90’a çıkarılması da yerli makine sanayini teşvik edecektir.Ayrıca teminat mektubu sorunu olmayan firmaların örneğin 600.000 TL’lik yabancı makine-teçhizat alımlarında 600.000×0,75=450.000 TL’lik 0 faizli kredi alması da büyük avantajdır.Yaşadıklarımızdan hareketle,bu programın minimum süresini hesaplarken makinelerin sipariş süreleri ile firmaya geliş ve montaj süresini dikkate alıp,üzerine uzatma riski ya da uzatmaya başvurulmaması nedeniyle reddedilme riskini önlemek için 2 ay daha eklemekte fayda var.
B)Haliyle KOSGEB Ar-Ge ve inovasyon projesinin tamamlanmasından sonra, tekrar bu kuruma Ar-Ge projesi vermeye devam etmek uygundur.
C) KOSGEB AR-GE VE İNOVASYON İLE ENDÜSTRİYEL UYGULAMA PROJE SÜRESİ YA DA SONRASI LİMİTED YA DA ANONİM ŞİRKET OLARAK TÜBİTAK’A FARKLI KONULARDA AR-GE VE YENİLİK PROJELERİ İÇİN AŞAĞIDAKİ AÇIKLAMAYI YAPIYORUM.
Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme (KOBİ) 18.11.2005 tarihli ve 25997 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan KOBİ Yönetmeliğine ve 4 Kasım 2012 tarihindeki son değişikliğe göre; 10 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu bir milyon TL´yi aşmayan çok küçük işletmeler mikro işletme, 50 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu sekiz milyon TL´yi aşmayan işletmeler küçük işletme, 250 kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı ya da mali bilançosu kırk milyon TL´yi aşmayan işletmeler de orta büyüklükteki işletme olarak belirlendi.
KOBİ’ler 500.000,00.-TL proje maliyeti üst limitli en az ikisi ortaklı başvuru olmak şartıyla ilk beş projeden %75 destek alabilme olanağı mevcuttur. (başka bir deyişle, 3 tekli +2 ortaklı proje ya da 3 tekli 1507 proje ve sonrasında % 40-60 destek oranlı sayı ve bütçe limiti olmayan 1501 sanayi projeleri ).
1501 Sanayi Ar-Ge projelerinde yani KOBİ dışındaki büyük firmaların ilk projeleri ile KOBİ olup da ortaksız başvurularda üçüncü projeden sonra , en az iki ortaklı projelerde altıncı projeden itibaren TUBİTAK projelerinde üst limit sınırlaması olmayan bu program uygulanır.Destekleme temel oranı %40 olup, aşağıdaki öncellik verilen konulara ve parametrelere ilave desteklerle bu oran en fazla % 60’a kadar çıkabilmektedir.
SONUÇ
Deneyimlerime göre KOBİ’lerin yaşadığı sorunların derinliği oranında projeden sağlayacağı başarı ve mutluluk derecesi artıyor. Bir anlamda iş hayatı sorun çözmektir. Sorun yoksa,ona yapışık çözüm de yok,yeter ki KOBİ’ler bu iki yapışık parçanın birlikteliğinin farkında olarak,ağırlğı çözüm bulma yönünde kullansınlar. KOBİ’lere daha sonra Ar-Ge kültürünün yerleşmesi için ziyaret ettiğimde , Oliver Wendell Holmes’in şu sözünün gerçeklerle örtüştüğünü görüyorum : “ Yeni bir fikre uzanan bir zihin, bir daha asla orijinal boyutlarına inemez”.
