Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
Bilgi birikim sahibinin sadaka sorumluluğunu taşıyarak Cumartesi ve Pazar günleri de çalışıyorum. Bu bağlamda geçen Cumartesi ve Pazar günü İstanbul-Topçular Sanayinde bulunan KOBİ kapsamında birden fazla mikro ve küçük ölçekli firmalarla görüştüm, onlar da hafta sonu çalışıyorlar. Ayakta kalabilmek, rekabet edebilmek için hepsinin de yeni ürün üretmek için araştırma ve yenilik faaliyetlerinde bulundukları, bunun için kendilerinin bizzat yapabilecekleri ya da firma dışından temin etmeleri gereken özellikli torna, freze, pres, otomasyon gibi yeni makine parkına ihtiyaçları olduklarını söylüyorlar. Şimdiye kadar bu sabit kıymetleri kendi öz kaynaklarından sağladıklarını, ancak şu anda öz kaynaklarının bittiğini belirterek, benden tavsiyede bulunmamı istediler.
Ben önce morallerini bozmamalarını, her sorunun beraberinde çözüm imkanlarını da getirdiğini, sorunlara sahip olmanın aşağıdaki proje yazmanın çıkış noktası olduğunu anlattım ve gelişmek için problem yaşamak iyidir, buna sevinmek gerekir dedim, bu yaklaşımı başlangıçta yadırgadılar.
Daha sonra kendilerine araştırma ve yenilik faaliyetleri ile ilgili genel nitelikli aşağıdaki kuram ya da hipotezlerden söz ettim.
AR-GE VE İNOVASYON İLE İLGİLİ KURAMLAR
Yaptığımız faaliyetle ilgili neyin doğru neyin yanlış olduğunu gösteren şimdiye kadar doğruluğu kanıtlanmış kuram, hipotez, varsayım ya da iddia varsa, bu kurama göre hareket edersek hem zaman kazanırız hem de sonucun beklentisi içinde pozitif duygu ya da inanç içinde olarak sürecin yürümesini sağlarız.
Bizim Ar-Ge konusunda kuram arayışında kullanabileceğimiz, sonuç odaklı, sırtımızı dayayabileceğimiz ve halen kullandığımız iki kuramın önemli olduğunu gördük:
Minimum Yasası ya da Kuramı: herhangi bir ürün ya da hizmet üretiminde sonuç, toplam faktör ya da girdiler arasında en az kullanılan faktör ya da girdinin kullanımına bağlıdır. Bu genel ifadeye göre bir firma ya da KOBİ Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine önem vermez ve bu konulardaki destek fonlarından yararlanmayıp, üretim ağırlıklı çalışırsa, küresel rekabet karşısında yok olur gider. Başka bir deyişle rekabet edebilmek ve ayakta kalabilmek için araştırma ve yenilik faaliyetleri ile bu faaliyetlerin finansmanı için destek kuruluşlarına başvurulması gerekiyor.
Odaklanma Kuramı: Bir amaç ya da hedefe ulaşmak için kullanılacak araç, enstrüman, yöntem ya da girdiler ne kadar hedefe odaklı, hızlı, hedefle uyumlu ve maliyeti düşük (ya da verimli) ise, o amaç ya da hedef o kadar daha iyi gerçekleşir (Scheibler, Technik und Metodik des wirtschaftswissenschaftlichen Arbeitens, verlag vahlen.s.202). Buna göre firma ya da KOBİ araştırma ve yenilik faaliyetlerine yeterince odaklanmazsa, işi ağırdan alırsa, yenilikleri sağlayacak yöntemleri önce araştırıp bunların içinden en uygun olanını eleştirel analiz yaparak seçmezse ve verimlilik için örneğin Ar-Ge için bir mühendis istihdam etmesi gerektiği durumda sadece giderini düşünüp, getirisini dikkate almazsa ya da Ar-Ge giderlerini karşılamak için proje hazırlayıp destek kuruluşlarına başvurmazsa, araştırma ve yenilik faaliyetleri etkinliğini, önemini kaybeder. Tersinden yorumlarsak, daha iyi sonuca ulaşmak için sözünü ettiğimiz kriterleri yaşama geçirmek gereklidir.
Demek ki burada Araştırma ve Yenilik faaliyetleri (A&Y) ile Mevcut Üretim Yöntemleri (MÜY) arasındaki kombinatif (bileşim, karışım) ilişkide hangi yön daha kuvvetli ise, sonucu o belirliyor yani Sonuç= f(A&Y / MÜY). Buna göre pay ile payda arasındaki ilişkide pay tarafı yani yenilikçi yön daha ağır basar ise, o firma daha çok araştırma ve yenilik faaliyetlerinde bulunur, aksi durumda mevcut durum devam eder.
Diğer bir kuram da Popper’in bilimsel yöntem şema adımlarını tanımlandığı gelişme kuramı:
1) Mevcut durum yani problem,
2) Projenin amaç ve hedefleri yani alt gruplara göre öngörülen yenilikçi ve özgün yönleri,
3) Önce ürün ve süreç olarak, daha sonra her birinin alt gruplarındaki yenilikçi yönlere ulaşmadaki çoğulcu yöntemler, eleştirel analiz için parametreler ve hedefe uygunluk açısından eleştirel analizle biri dışındaki yöntemlerin elenmesi, ortadan kaldırılması,
4) Ön seçimi yapılan yöntemin olası riskleri ile önleme planları ve araştırılacak konular.
Daha sonra yukarıdaki kuramlardan ve bu şemadan yararlanarak yaptıkları ürün yenilik faaliyetleri için şahıs firması da olsa KOSGEB’e Ar-Ge ve yenilik projesi vermelerini önererek, isterlerse kendilerine bu konuda yardımcı olabileceğimi belirterek, KOSGEB sitesinde yer alan aşağıdaki tabloyu anlattım.
KOSGEB AR-GE VE İNOVASYON PROJESİ DESTEKLERİ
Ar-Ge ve İnovasyon Programı için en az 12 (on iki), en çok 24 (yirmi dört) ay proje süresi.
| AR-GE, İNOVASYON DESTEK PROGRAMI | Destek Üst Limiti (TL) | DESTEK ORANI (%) | |
| % 75 | |||
| Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri Desteği | 100.000 | ||
| Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri Desteği (Geri Ödemeli,2.5 yıl vadeli,8 taksitte,faizsiz kredi) | 200.000 | ||
| Personel Gideri Desteği | 100.000 | ||
| Proje Geliştirme Desteği | Proje Danışmanlık Desteği | 25.000 | % 75 |
| Eğitim Desteği | 5.000 | ||
| Sınai ve Fikri Mülkiyet Hakları Desteği | 25.000 | ||
| Proje Tanıtım Desteği | 5.000 | ||
| Yurtdışı Kongre/Konferans/Fuar Ziyareti/Teknolojik İşbirliği Ziyareti Desteği | 15.000 | ||
| Test, Analiz, Belgelendirme Desteği | 25.000 | ||
Firmalardan bazıları hem 100.000 TL’lik hibeyi hem de proje bittikten 2.5 yıl içinde 8 taksitle faizsiz geri ödemeli banka teminat mektubu ile fon desteğini alabileceklerini belirttiler. Bir kısmı bankadan teminat mektubu alamayacaklarını belirterek, sadece makine ve personel hibesi almak istediğini açıkladı. Bir kısmı sigorta ve vergi borcu olduğunu söylese de, ben zaten yapmakta oldukları bir iş olduğu için proje vermelerini ve hak edişlerini bu borçlarına saydırabileceklerini açıklayarak, ikna ettim. Bunun zerine gerekli eğitimleri vererek proje yazmaya başladık.
KOBİ’LERE YOL HARİTASI
Firmalara anlatımımda, ayrıca kendilerine aşağıdaki yol haritasını sunduğumda pozitif duygu içine girerek yüzlerinin gülmeye başladığını gözlemledim.
A) KOSGEB’İN PROTOTİP ÜRÜN YAPMAYA YÖNELİK AR-GE VE İNOVASYON PROJESİ TAMAMLANDIKTAN SONRA, BU PROTİPİN SERİ ÜRETİLİP TİCARİLEŞMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN YURT İÇİ VE DIŞI STANDART MAKİNE ALIMLARI İÇİN MİNİMUM 4 AY SÜRELİ KOSGEB’E BİR DEFAYA MAHSUS ENDÜSTRİYEL UYGULAMA DESTEK PROGRAMINA BAŞVURULMASI UYGUNDUR.
KOSGEB ürün yenilik projeleri başarı ile tamamlanır ise, tamamlandığı tarihten itibaren 1 (bir) yıl içinde KOSGEB’in ENDÜSTRİYEL UYGULAMA DESTEK PROGRAMINA başvurularak prototip ürünün seri üretimi için gerekli olan ve Ar-Ge unsuru taşımayan standart makineler ve ekipmanlar yurtiçinden ve yurtdışından temin edilerek 500 bin TL.’ye kadar aşağıdaki destek unsurlarından yararlanabilirler. Bu program firmaya bir defaya mahsus olarak verilir.
– Destek oranı %75,Süre: 18 aydır. Mevzuatta en az süre belirtilmediği için firma alımlarını gerçekleştirebilirse proje süresi 4 aya kadar inebilir.
Destek Unsurları:
MAKİNE‐TEÇHİZAT, DONANIM, SARF MALZEMESİ, YAZILIM VE TASARIM GİDERLERİ DESTEĞİ
– İşletmeye; test, analiz ve laboratuar ekipmanı ile bunlara yönelik sarf malzemesi giderleri, üretim hattı tasarım giderleri, üretime yönelik makine, teçhizat, donanım, kalıp ve yazılım giderleri için destek sağlanır.
– Destek ödemesi yapılmadan önce, KOSGEB uzmanı işletmeyi ziyaret ederek, Ar‐Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Programı Tespit Tutanağını düzenler.
– Destek kapsamında satın alınacak makine‐teçhizat yeni veya en fazla 3 (üç) yaşında olabilir.
– Bu desteğin üst limiti; geri ödemesiz 150.000 (yüz elli bin) TL, geri ödemeli 200.000 (iki yüz bin) TL olmak üzere toplam 350.000 (üç yüz elli bin) TL’dir.
– Geri ödemeli desteklerde, destek ödemesinin yapılabilmesi için; destek ödemesinden önce işletmeden, destek tutarı kadar, son geri ödeme tarihinden asgari 2 (iki) ay sonrasını kapsayacak şekilde Banka Teminat Mektubu alınır. Ancak işletmenin uzun süreli teminat mektubu temin edememesi halinde asgari 1 (bir) yıl süreli teminat mektubu kabul edilebilir.
– Geri ödemeli destekler kapsamında yapılacak geri ödemeler, proje bitiminden itibaren 6 (altı) ayı ödemesiz olmak üzere, 3 (üç)’er aylık dönemler halinde 8 (sekiz) eşit taksitte yapılır. İlk taksitin geri ödeme tarihi, 6. (altıncı) ayın bitimini takip eden ilk iş günüdür.
PERSONEL GİDERİ DESTEĞİ
– Personel Gideri Desteği, projede çalışması şartı ile yeni istihdam edilecek personel için sağlanır. Bu destek, işletmenin son 4 (dört) aylık SGK Sigortalı Hizmet Listesinde bulunmayan yeni istihdam edilecek personel veya Taahhütnamenin Hizmet Merkezinde kayda alındığı tarih itibarı ile son 30 (otuz) gün içinde istihdam edilmiş olan personel için verilir.
– Desteklenecek personelin sayısına, niteliğine ve destek süresine Kurul karar verir.
– İşletmeye, personel giderleri için net ücret üzerinden aylık; meslek lisesi mezunlarına 500 (beş yüz) TL, ön lisans mezunlarına 1.000 (bin) TL, lisans mezunlarına 1.500 (bin beş yüz) TL, yüksek lisans mezunlarına 2.000 (iki bin) TL. ve doktora programı mezunlarına 2.500 (iki bin beş yüz) TL olmak üzere toplam üst limiti 100.000 (yüz bin) TL geri ödemesiz destek sağlanır. Asgari Geçim İndirimi net ücrete dahil edilmez
B) KOSGEB AR-GE VE İNOVASYON İLE ENDÜSTRİYEL UYGULAMA PROJE SÜRESİ YA DA SONRASI LİMİTED YA DA ANONİM ŞİRKET OLARAK TÜBİTAK’A FARKLI KONULARDA AR-GE VE YENİLİK PROJELERİ İÇİN 500.000 TL ÜST LİMİTLİ İKİ PROJE İÇİN % 75 DESTEK ORANLI, SONRASI İÇİN ÜST LİMİTSİZ ORTALAMA % 50 DESTEK ORANLI AYNI ANDA BİLE BİRÇOK PROJENİN VERİLMESİ.
Haliyle KOSGEB Ar-Ge ve inovasyon projesinin tamamlanmasından sonra, tekrar bu kuruma Ar-Ge projesi vermeye devam etmek uygundur.
C) KOSGEB YA DA TÜBİTAK Ar-Ge projeleri sonucunda oluşan çıktının üretime yönelik yatırımların TÜBİTAK’ın görüşü alınmak suretiyle EKONOMİ BAKANLIĞI yatırım teşvik belgesine bağlanarak firmaya 5.Bölge destekleri sağlanabilecektir. Buradaki temel şart, projenin destek sürecinin Ekonomi Bakanlığı müracaat tarihinden geriye dönük olarak 3 yıl içinde başarı ile tamamlanmış olması gerekmektedir.
Bilindiği gibi TÜBİTAK VE KOSGEB AR-GE projelerinin tamamlanmasından sonra bu kurumlardan alınacak yatırımın tamamlandığına dair bir yazı ile, Ekonomi Bakanlığına başvurularak örneğin İstanbul ya da Bursa’da asgari 1 milyon TL meblağlı arazi-arsa, bina-inşaat, makine ve teçhizat ile diğer yatırım harcaması kalemlerinin toplamından oluşan sabit yatırım tutarı için yatırım teşvik belgesi alınarak, HER YER 5. BÖLGE SLOGANI ile aşağıdaki desteklerden yararlanılmaktadır:
5.BÖLGE DESTEKLERİ
İl: İSTANBUL
Yatırım Tutarı: 1.000.000TL
Yatırıma Başlama/Yatırımı Bitirme Tarihi: 01.10.2013 /30.09.2015
Yatırıma Katkı Oranı: %30
Kurumlar vergisi indirim oranı: %70
2014 yılındaki kurum kazancı: 100.000 TL
Hesaplamalar:
Yatırıma Katkı Tutarı: 300.000 (1.000.000X0,30) TL
2014 yılı için Hesaplanan Kurumlar Vergisi:100.000×0.20=20.000 TL
Hesaplanan indirimli Kurumlar Vergisi:100.000X0.20X0.30=6.000 TL
Tahsilinden Vazgeçilen Kurumlar Vergisi: 20.000- 6.000 =14.000 TL
Bu durumda indirimli oran nedeniyle tahsilinden vazgeçilen yukarıdaki 14.000 TL’lik vergi, 300.000 TL’ye ulaşıncaya kadar firma indirimli kurumlar vergisinden yararlanır.
Not: Görüldüğü gibi yatırım teşvikinde örneğin 1. Bölge desteği sadece KDV istisnası ve 3. Ülkelerden makine ve teçhizat ithalatında gümrük vergisi muafiyeti sağlarken yani yatırım teşvik proje maliyetinin %20 si kadar teşvik sağlarken, yukarıdaki 5. Bölge destekleri ile bizim hesaplamalarımıza göre bu oran %50’nin üzerine çıkabilmektedir.
Böylece firmalar var olan desteklerle yeni bir fabrika kurabileceklerinin farkına vardıklarında bir kısım firma sahibinin gözünden yaş geldi, bir kısmı da hayali bile güzel dedi.
Bu heyecan üzerine ben de duygulandım ve KOBİ’lerin yararlanabilecekleri uluslar arası aşağıdaki desteklerden söz ettim:
D)EUREKA DESTEKLERİ
ÇIKIŞ NOKTASI : Türk KOBİ FİRMASININ Ürün yeniliği var, ancak ürün yeniliği için gerekli makine tasarım ve imalatı Türkiye’de yapılmayıp yurtdışında yapılıyor, bu durumda yurtdışındaki makine imalatçısı firmayla EUREKA destek programı kapsamında Ar-Ge ortak proje verilmesini öneriyoruz. 1509 TÜBİTAK uluslararası destekleme programından EUREKA projesi önce bir formatla Brüksel’deki EUREKA ofisine genel nitelikli form verilir ve sonra TÜBİTAK’a 1507 ya da 1501 gibi proje sunulur.
-Burada makine imal edip satan yabancı ortağın payı %30′dan aşağı olmayıp %30’larda olması uygun oluyor. Proje kapsamında sadece bir makine prototip imalatı söz konusu ise makinenin bir kısım Ar-Ge’sini de ürün yeniliği ile beraber yerli firma yapar. Eğer mümkünse proje kapsamında bir makine grubu verilir, bir kısım makine ve tasarımı yerli firma yaparak payı %70′lerde tutulur.
-Türkiye’deki makinelerin üretimi için 2 yerli ortak da olabilir, yabancı ortak makine grubunda lazım olan bir makineyi yapar ve toplam bütçe içindeki payı %30 civarında tutulur. Burada yabancı ortak ülkesinin TÜBİTAK muadili kurumu o ortağın projesini kabul edip kriz sebebiyle fon yok dese ya da o ülke için Ar-Ge unsuru yok deyip reddetse bile, yabancı ortak proje makinesini kendi öz kaynağıyla yapıp Türk ortağına tedarik edeceğini beyan ederse, Türk ortağının %70’lik proje maliyeti KOBİ olması durumunda %75 oranında ve 500 bin TL sınırlaması olmaksızın kabul edilir. Karşı ülke projesi reddedilse bile tüm proje için destek oranı 70 x 75 = %52,50 olmaktadır. KOBİ dışındaki firmalarda destek oranı Türk tarafı için hep %60 olup, 60 x 75 = %45 tüm proje maliyeti için genel destek oranıdır. EUREKA projesinin teknik, mali raporlaması ve YMM’si 6 aylık dönemler halinde 1507 – 1501 ile aynıdır.
EUREKA ÜYESİ ÜLKELER:
E) AVRUPA BİRLİĞİ H2020 ARAŞTIRMA VE YENİLİK ÇERÇEVE PROGRAMI
Avrupa Birliği Komisyonunun 1 Ocak 2014 tarihinde başlatıp 2020 sonuna kadar sürecek HORIZON 2020 araştırma ve yenilik programları ile Türk KOBİ’lerinin Avrupalı KOBİ ve büyük ölçekli firmalarla birlikte oluşturulacakları konsorsiyumlarda hem teknoloji transferi yapma imkanına kavuşmakta hem de Ar-Ge harcamasının araştırma ve yenilik projelerine yönelik olması durumunda hibe oranı işletme giderleri ile beraber % 125 olmaktadır. Yapılan ortak faaliyet sadece yenilik faaliyeti ise bu oran işletme giderleri ile beraber % 87.5’a kadar ulaşabilmektedir. Ayrıca ortak projenin kabulü halinde sözleşmenin imzalanması sonrası öngörülen proje maliyetinin % 50’sinin teminat mektubu istenmeden peşin olarak verilebileceğini firmalara anlatınca çok heyecanlandılar.70 Milyar € ‘nun % 20’lik kısmı KOBİ’lere ayrılmıştır. Bu konuda daha anlatacaklarım var idi, ancak bir sonraki toplantıda daha detaylı konuşalım dedik ve 2 günlük çalışmayı İrlandalı George Bernard SHAW’ın aşağıdaki özgün sözleriyle bitirdik.
G.B.SHAW’IN ÖZLÜ SÖZLERİ
– İnsanlar kendi durumlarıyla ilgili olarak her zaman koşulları suçlar. Ben koşullara inanmam. Bu dünyada yol alan kişiler, ayağa kalkıp istedikleri koşulları arayan ve bulamadıklarında yaratan insanlardır.
– Siz varolan şeyleri görür ve şöyle dersiniz: Neden? Oysa ben olmayan şeyleri hayal eder ve derim ki: Neden olmasın?
-İnsanın kendini berbat hissetmesi, mutlu olup olmadığına önem verecek kadar boş zamanı olmasından ileri gelir.
– Hiçbir şey ayağınıza gelmez, özellikle iyi şeyler, gidip almak gerekir.
– Sorun çaresizlik değil, isteksizlik… İsteksiziz, çünkü çocuklukta bize uygulanan ilk şey, içimizdeki isteği öldürmektir.
