Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
MEVCUT DURUM
Teknoloji Geliştirme Bölgesi(TGB) yada bu kapsamda Teknokent veya Teknopark; yeni veya ileri teknolojide mal ve hizmet üretmek isteyen girişimcilerin, araştırmacı ve akademisyenlerin sınaî ve ticari faaliyetlerini üniversitelerin yanında veya yakınında yürütebilmelerine ve bu üniversitelerden yararlanabilmelerine imkan vermek için kurulmuş akademik, sosyal ve kültürel organizasyonlardır (Kaynak: TC Bilim Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı). Bu yazımızda TGB’lerdeki özellikle yazılım firmalarının mevcut durumu, sorunları ve çözüm yollarına ilişkin hipotez çalışmamızı sunuyoruz. Kuşkusuz bu hipotezin en sert koşullarda geçerliliği eleştirel uygulama sonuçları ile sınanıp, geri bildirim alınması gerekir.
2001 yılında 4691 sayılı yasayla kurulan Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde Temmuz 2012 tarihi itibariyle 45 adet Teknoloji Geliştirme Bölgesi kurulmuş olup (21.03.2014 tarihli Bakanlığın web sitesinde bu sayı 52’e yükselmiştir).
TC Bilim Teknoloji ve Sanayi Bakanlığı sitesindeki bazı sayısal veriler aşağıdadır:
‐ Firma sayısı 2.037’ye,
‐ İstihdam edilen personel sayısı 17.784’e (14.493 Ar‐Ge, 3.291 Destek Personeli)
‐ Biten Proje Sayısı 9.461’e,
‐ Üzerinde çalışılan proje sayısı 5.121’e
‐ İhracat 599 milyon A.B.D. Dolarına,
‐ Yabancı/yabancı ortaklı firma sayısı 71’e, bu firmalarca yapılan yatırım tutarı 685 milyon ABD Dolarına,
‐ Başvurusu yapılan/tasdik edilmiş patent sayısı 301’e ulaşmıştır.
Bölgelerde Faaliyette Bulunan Firmaların Sektörel Dağılımı;
TEKNOKENTLERİN TEKNOKENTTEKİ FİRMALARA AVANTAJLARI
Yönetici şirket, ayrıca, Kanunun uygulanması ile ilgili olarak düzenlenen kâğıtlardan ve yapılan işlemlerden dolayı damga vergisi ve harçtan muaftır. Yönetici şirket, bu muafiyet ve istisnaların uygulanabilmesi için bağlı bulunduğu vergi dairesine başvuruda bulunur.
((Kaynak: TC Sanayi, Bilim ve Teknoloji Bakanlığı)
5746 Sayılı kanun kapsamında firmalara sağlanan muafiyetler:
– 4691 Sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu ile 5746 Sayılı Araştırma Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunda birçok uygulama benzerlik göstermekle beraber, firmaların her iki kanunun kapsamına girmesi durumunda uygulamada ne yapacaklarına ilişkin hususlar net değildi ve firmalar Teknoloji Geliştirme Bölgesinde yer alıyorsa 5746 sayılı kanundan faydalanamıyorlardı. Düzenleme ile firmalara seçim hakkı verilmiş olup, 5520 sayılı Kanun, 193 sayılı Kanun ve 5746 sayılı Kanunda yer alan vergisel teşviklerden yararlanmak isteyenler, bu durumu Maliye Bakanlığına ve Bölge yönetici şirketine eş zamanlı olarak bildirimle yapabilme imkânı sağlanmıştır.
Bölge dışında faaliyet gösteren işletmelerin ve bunların personelinin tabi olduğu esaslara göre vergilendirilir.
Öğretim Üyelerine sağlanan avantajlar
TEKNOKENT FİRMALARINI İYİLEŞTİRMEDE TÜBİTAK, KOSGEB, EUREKA VE EUROSTARS DESTEK PROGRAMLARI
TÜBİTAK’ın 1507 ‐ KOBİ Ar‐Ge Başlangıç Destek Programı, 1501‐Sanayi Ar‐Ge Projeleri Destekleme Programı ve EUREKA ve EUROSTARS’ın desteklendiği 1509‐Uluslararası Sanayi Ar‐Ge Projeleri Destekleme Programına Teknokentteki Limited ve Anonim Şirketler, bireysel ya da da ortaklı Ar‐Ge projeleri sunmalıdır. Bu destek programları ile % 40-75 arası hibe fonu sağlanmakta, ayrıca stopaj desteği, SGK işveren desteği ve % 100 Ar-Ge indirimi mali teşviklerden de yararlanmak söz konusudur. Sermaye şirketi olmayan şahıs ve Kollektif şirketler ise geri ödemesiz ve ödemeli 500.000 TL üst limitli, % 75 destek oranlı KOSGEB Ar-Ge ve inovasyon programına başvurabilirler (elbette sermaye şirketleri de bu programa başvurabilir).
EUREKA ve EUROSTARS Programları hakkında kısa bir bilgi verirsek:
EUREKA, pazar odaklı, kısa sürede ticarileşebilecek ürün ve süreçlerin geliştirilmesine yönelik, ağırlığını AB ülkelerinin oluşturduğu 40 ülkeden en az iki ortaklı projelerin desteklendiği uluslararası Ar‐Ge destek programıdır. Programda uluslararası işbirlikleri oluşturulurken, projeler ulusal kaynaklarla desteklenmektedir. Bu kapsamda Türkiye’de EUREKA Programının yürütülmesinden TÜBİTAK sorumludur. TÜBİTAK, EUREKA programına sunulan projeleri TEYDEB 1509 programıyla desteklemektedir. EUREKA projelerine katılan büyük ölçekli firmaların projelerine %60 oranında, KOBİ’lere ise %75 oranında hibe destek sağlanmaktadır. Temmuz 2012‐Haziran 2013 tarihleri arasındaki EUREKA Dönem Başkanlığını Türkiye Üstlenmiştir.
EUROSTARS Programı; Avrupa Komisyonu ve EUROSTARS üye ülkelerin Avrupa’daki KOBİ’lerin rekabetçiliğinin arttırılması için başlattıkları KOBİ’lere özel, hızlı ve etkin bir destek programıdır. EUROSTARS herhangi bir teknoloji alanı ve sektör ayrımı yapmaksızın Ar‐Ge odaklı faaliyetler yürüten KOBİ’lerin projelerinin desteklenmesini amaçlamaktadır. Avrupa Birliği KOBİ tanımına uygun işletmeler ana ortak (proje koordinatörü) olarak EUROSTARS projesi başlatabilirler. Fakat bu tanıma uygun olmayan işletmeler ve büyük firmalar, gerekirse üniversite veya araştırma kuruluşlarını da yanlarına alarak EUROSTARS projelerinde ortak olarak yer alabilmektedir. EUROSTARS projeleri TÜBİTAK’ın “Uluslararası Sanayi Ar‐Ge Projeleri Destekleme Programı” kapsamında desteklenmektedir. EUROSTARS projelerine katılan büyük ölçekli firmaların projelerine %60 oranında, KOBİ’lere ise %75 oranında hibe destek sağlanmaktadır. EUROSTARS Programı proje başvurularına sürekli açık değildir. Genellikle yılda 2 kere çağrı açılmakta ve son başvuru tarihinden önce projelerin EUROSTARS ofisine internet üzerinden sunulması gerekmektedir (Kaynak: TÜBİTAK)
Teknoketlerdeki Ar‐Ge projelerine örnekler vermek istersek:
Bir yazılım programı veya sistemi geliştirmek için gerekli olan teknolojinin geliştirilmesi ve uygulanması kapsamında, örneğin Baz istasyonlarında takip yazılımın geliştirilmesine yönelik bir Ar‐Ge projesi kapsamında projenin gerçekleştirilmesi için gerekli olan yazılım geliştirme (compiler) lisansları, server, mobil uygulamalar için akıllı telefonlar gibi ekipman ile personel desteği için
TÜBİTAK’a başvurulması.
Bio Medikal’den bir pilot tesis Ar‐Ge projesi örneği: Peloid Çamurdan sivilcelerin giderilmesine yönelik ürünün elde edilmesi için, pilot ölçekte kurutma fırını, UV Dezenfektasyon, mixer, formulasyon çalışmalarında kullanılacak laboratuar ekipmanları (İletkenlik ölçer, ultrasonik su banyosu, hassas terazi) bu kapsamda desteklerden yararlanılır.
Sözkonusu projelerin TÜBİTAK’a verilerek onaylanması halinde Teknokent avantajlarına ilave olarak;
Ar‐Ge projesinin gerçekleşmesi için proje bütçesinin %25’ine kadar daha sonra mahsup edilmek üzere ön ödeme alınır. Proje gerçekleşmesi ile birlikte KOBİ’lerde %75’e kadar, diğer projelerde %40‐60 arası hibe alınır.
Gelir ve Kurumlar Vergisi istisnası Ar‐Ge projelerine uygulanırken, onaylanan TÜBİTAK proje Ar‐Ge giderleri Teknokent firmasının geçici ve yıllık tüm vergi matrahına uygulanır. Bir ayrım söz konusu değildir.
Ar-Ge projenin tamamlandığına dair yazının TÜBİTAK’tan ya da KOSGEB’den alınarak 1 yıl içinde KOSGEB Endüstriyel Uygulama ve aynı zamanda YATIRIM TEŞVİKİNE başvurulması prosedürü başlamaktadır.
TEKNOKENT’DEKİ FİRMA KOBİ İSE KOSGEB ENDÜSTRİYEL UYGULAMA DESTEK PROGRAMININ ÖNEMİ
Firmanız KOBİ ise, TÜBİTAK ar‐ge projesi çıktısının üretimi için gerekli olan standart ve Ar‐Ge unsuru taşımayıp ancak ticarileştirilmesini sağlayan alet/teçhizat ve yazılımlar gibi sabit kıymetlerin temini için, KOSGEB’in Endüstriyel Uygulama programına başvurulur. Yukarıdaki örneğimizle bağlantılı olarak;
Baz İstasyonu Projesinin ticarileşmesi için KOSGEB’den Data Center ile ihtiyaç olan müşteriler sunumun sağlanması için, gerekli olan Server, Güç Kaynağı, Lan Switch, Yedekleme üniteleri ve bu Data Center işletilmesi için monitoring, firewall yazılımların desteklenmesinin talep edilmesi.
Peloid çamurun ticarileşmesi için gerekli olan paketleme ve ambalajlama makineleri ile ambalaj malzemelerinin talep edilmesi.
KOBİ’lerin bir defaya mahsus olmak üzere maksimum 18 ay süre ile yararlanacağı destekler aşağıdadır:
%75 hibeli makine, teçhizat ve yazılımda maksimum 150.000 TL.’lik hibe (fatura değeri 300.000 TL veya 200.000 TL nin %75 i 150.000 TL)
%75 hibeli net ücretin %75 oranı ile 100.000 TL lik personel hibesi
%75 destek oranlı 200.000 TL lik 2 yılı ödemesiz faizsiz makina, teçhizat yazılım alımında, geri ödemeli kredi.
TÜBİTAK YADA KOSGEB AR-GE PROJESİNİN TAMAMLANMASI SONRASI EKONOMİ BAKANLIĞININ TEKNOKENT FİRMALARI İÇİN 5. BÖLGE DESTEKLERİ
TÜBİTAK yada KOSGEB Ar‐Ge projesi çıktısının seri üretimi için, Firmanın TEKNOKENT’de yapacağı yeni fabrika inşası ile yerli ve ithal makine ve teçhizatlar, programlar, donanımlar vs gibi yatırımlar için örneğin Ankara ve İstanbul’da en az 1 milyon TL bütçeli, uzatma dahil maksimum 3 yıl vadeli yatırım teşvik belgesi ile Teknokentlerde seri üretime geçilmesi halinde dahi aşağıdaki vergi ve mali
avantajlardan yararlanabilmektedir:
İl: İstanbul
Yatırım Tutarı: 1.000.000TL
Yatırıma Başlama/Yatırımı Bitirme Tarihi: 01.10.2013 /30.09.2015
Yatırıma Katkı Oranı: %30
Kurumlar vergisi indirim oranı: %70
2014 yılındaki kurum kazancı: 100.000 TL
Hesaplamalar:
Yatırıma Katkı Tutarı: 300.000 (1.000.000X0,30) TL
2014 yılı için Hesaplanan Kurumlar Vergisi:100.000×0.20=20.000 TL
Hesaplanan indirimli Kurumlar Vergisi:100.000X0.20X0.30=6.000 TL
Tahsilinden Vazgeçilen Kurumlar Vergisi: 20.000- 6.000 =14.000 TL
Bu durumda indirimli oran nedeniyle tahsilinden vazgeçilen yukarıdaki 14.000 TL’lik vergi, 300.000 TL’ye ulaşıncaya kadar firma indirimli kurumlar vergisinden yararlanır.
Not: Görüldüğü gibi yatırım teşvikinde örneğin 1. Bölge desteği sadece KDV istisnası ve 3. Ülkelerden makine ve teçhizat ithalatında gümrük vergisi muafiyeti sağlarken yani yatırım teşvik proje maliyetinin %20 si kadar teşvik sağlarken, yukarıdaki 5. Bölge destekleri ile bizim hesaplamalarımıza göre bu oran %50’nin üzerine çıkabilmektedir.
BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞININ TEKNOLOJİK ÜRÜNLERİN YATIRIM DESTEK PROGRAMI
29 Nisan 2014 tarihinde ilgili Bakanlığı’n yayınlanan yönetmeliğinde, TÜBİTAK yada KOSGEB’e Ar-Ge ve Yenilik projeleri verilip onaylanarak tamamlanırsa, prototipi yapılan ürün yada yazılımın seri üretimine geçişinde aşağıdaki desteklerden yararlanılmaktadır.
A) Makine, Teçhizat desteği
– Mikro, Küçük ölçekli KOBİ’lere seri üretim için gerekli olan yatırım tutarının %40’lık bölümünü 5 milyon TL.’ye kadar hibe olarak veriliyor.
– Orta ölçekli KOBİ’lerde ilgili oran %30 ve 5 milyon TL.
– Büyük ölçekli firmalarda ilgili oran %10 ve 5 milyon TL.
B) Kredi faiz desteği
– Küçük ve Orta Ölçekli KOBİ’ler için 10 milyon TL.’ye kadar faizsiz yatırım kredisi imkanı, 10 milyon TL.’den sonrası için %50 indirimli kredi faiz desteği,
C) İşletme gideri desteği
– Yatırım tamamlandıktan sonra ki 1 yıl için üretim için gerekli olan enerji, personel ve kira giderinin %75’i hibe olarak ödeniyor.
Öte yandan Ar-Ge projesini yurtdışında tamamlayıp patentini alan yabancı firmalar bölgenizde seri üretime geçiş için üretim faaliyetine başlarlarsa, yukarıdaki desteklerden yararlanabileceklerdir.
NOT: Firmalar makine teçhizat desteği için ya aşağıda açıklanan Ekonomi Bakanlığının 5. Bölge destek Programına ya da Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının bu programına başvurabilir. Aynı makine/teçhizat yatırımı için iki programa aynı anda başvuramaz.
PATENT YA DA FAYDALI MODEL UYGULAMASI İLE GETİRİLEN VERGİ İSTİSNALARI
İSTİSNALARIN ÖZÜ
KURUMLAR VERGİSİ İSTİSNASI
6 Şubat 2014 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilen 6518 sayılı Kanun’un 32 ve 82. maddeleri çerçevesinde 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 5/A maddesinden sonra gelmek üzere bir madde eklenerek Türkiye’ de gerçekleştirilen araştırma ve yenilik faaliyetleriyle yazılım faaliyetleri sonucunda ortaya çıkan çıktılara ilişkin incelemeli patent ya da faydalı model alınmasından sonra 01.01.2015 yılından itibaren seri üretime geçilmesi elde edilecek gelirler, koruma süresi olan örneğin 10 yıl boyunca % 50 kurumlar vergisi istisnası yararlanacaklardır.
KATMA DEĞER VERGİSİ İSTİSNASI
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 5/B maddesi kapsamındaki araştırma ve geliştirme, yenilik ile yazılım faaliyetleri neticesinde ortaya çıkan patentli veya faydalı model belgeli buluşa ilişkin gayri maddi hakların kiralanması, devri veya satışı Katma Değer Vergisinden istisnadır.
TEKNOKENT FİRMALARININ AB H2020 ARAŞTIRMA VE YENİLİK ÇERÇEVE PROGRAMINA KATILMASI
Avrupa Birliği Komisyonunun 1 Ocak 2014 tarihinde başlatıp 2020 sonuna kadar sürecek HORIZON 2020 araştırma ve yenilik programları ile Türk firmalarının Avrupalı KOBİ ve büyük ölçekli firmalarla birlikte oluşturulacakları konsorsiyumlarda hem teknoloji transferi yapma imkânına kavuşmakta hem de Ar-Ge harcamasının araştırma ve yenilik projelerine yönelik olması durumunda hibe oranı işletme giderleri ile beraber % 125 olmaktadır. Yapılan ortak faaliyet sadece yenilik faaliyeti ise bu oran işletme giderleri ile beraber % 87.5’a kadar ulaşabilmektedir. Ayrıca ortak projenin kabulü halinde sözleşmenin imzalanması sonrası öngörülen proje maliyetinin % 70’nin teminat mektubu istenmeden peşin olarak firmalara verebilmektedir.