TÜRKİYE’DEKİ SERBEST BÖLGE ÜRETİM, BİLGİSAYAR VE YAZILIM FİRMALARININ AR-GE VE YENİLİK PROJELERİ VERMESİNİN ÖNEMİ

 Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK

Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe

Fonları Uygulayıcısı, YMM

www.abdanmerymm.com

abdanmer@gmail.com

Gülçin GÖKÇEYREK & Buse ARSLAN

Ar-Ge ve Yenilik Mali Rapor Uzmanları

 ggokceyrek@gmail.com

busekabal@gmail.com

SERBEST BÖLGEDEKİ FİRMALARIN SORUNLARI

Türkiye’de halen faaliyette bulunan 19 Serbest Bölgede üretim ruhsatı almış yerli 669 firma, yabancı 183 firma, toplamda 852 firma imalat ve yazılım alanlarında faaliyette bulunmaktadır. Bu firmalara Serbest Bölgeler Kanunu’ndan tanınan mali avantajlar şöyledir:

‐ %100 Gelir Vergisi ve Kurumlar Vergisi Muafiyeti

– Bölgeye mal ve hizmet girişlerinde KDV, Gümrük vergisi, KKDF muafiyeti ile bölgeden çıkışlarda KDV muafiyeti,

‐ Gelir Vergisi Muhtasar Stopaj Muafiyeti: Ürettiği ürünlerin en az %85’ini Türkiye harici ülkelere satan üretim ruhsatı sahibi firmalar, çalışanları için ödedikleri maaşları üzerindeki gelir vergisinden %100 muaftırlar.

Bu firmalar küresel rekabetle baş etmek zorundadırlar. Ürün ve süreç yenilikleri için araştırma ve geliştirme hibe fonlarına ihtiyaçları vardır. SGK İşveren Prim Payı desteği yanında, gelir vergisi stopaj teşviki ile desteklenmesi gerekmektedir.

Bilindiği gibi yıllık %85 ihracat şartının devamlı altında kalarak muhtasar muafiyetinden yararlanamayan ya da bu oranı tutturacağını öngörüp de muhtasar gelir vergisi stopajı ödemesini tecil ettirdiği halde, oranın altında kalması halinde cezalı ödeme yapılması gibi sorunları bulunmaktadır. Ayrıca, Ar-Ge ve Yenilik faaliyetleri ile prototip imalatı yapılan bir ürünün seri üretimi için ek yatırım teşviklerine ihtiyaçları olduklarını gözlemledik.

Biz aşağıdaki analizimizde mali teşvikleri tamamlayıcı nitelikte ağırlıklı olarak hibe desteklerinden söz edeceğiz. Analizimizin bilimsel alt yapısı için hem uygulamadan veriler alarak model oluşturduk, hem de modelimizin öngörüsünü uygulama ile sınayarak, gerçeklerle örtüştüğünü gördük.

BÜYÜME MODELLERİ

Modelimizin kurgusu için “durumsal koşullar”a bir örnek: Serbest Bölgedeki bir firma LPG tüpleri için kendinden kapanan ve elle kumandalı valfler ve regülatörler üreterek, tamamını yurt dışına ihraç etmektedir. Firmada bulunan mevcut üretim tezgâhlarının çoğunluğu eski teknoloji, sık arızalanan ve ayar tutturması ve koruması zor tezgâhlardır. Mevcut tezgâhlarda dünya çapındaki firmaların üretim hızlarına ve hassasiyetlerine yetişilememektedir. Bu durumda firma hem mevcut üründe hem de üretim hattında yenilik için Ar‐Ge çalışması yapmaya karar veriyor. “Çift Yönlü İşleme Ve Tur Kontrollü LPG Valf Volanı Prototip imalatı İçin 10 İstasyonlu Transfer Tezgâhı Tasarımı ve Geliştirilmesi” proje adı ile Ar‐Ge faaliyetine başlanıyor.

Bu verilerden hareketle büyüme modelimizin aşamalarını analiz edelim

1. X Valf firması geliştireceği yeni ürün için gereksinim duyduğu özel makineyi makine imalat tecrübesi ve personel alt yapısı ile kendisi yapabiliyor ise TÜBİTAK’a ürün ve süreç Ar‐Ge projesi vererek, KOBİ ise %75’e kadar, Büyük firma ise %60’a kadar hibe alabilmektedir. 5746 sayılı Ar‐Ge Kanununun sağladığı ek SGK ve %80 muhtasar muafiyeti yoluyla proje maliyetini önemli ölçüde fon ve mali teşviklerle karşılayabilmektedir.

2. Eğer X valf firması, geliştireceği prototip ürünün performans parametrelerine göre teknik özelliklerini ve fonksiyonlarını belirlediği makinenin tasarımını bizzat kendisi firma bünyesinde yapıp geliştirerek imalat çizimlerine göre makine parçalarını firma dışından yurtiçi ya da yurtdışı makine imalatçı firmalardan tedarik ettiğinde, ürün yeniliği yanında makine Ar‐Ge’si harcamalarının %40 ‐ 75 bandı arasında hibe alabilmektedir. Makine parça ve ünitelerinin bölgeye girişinde “serbest bölge işlem formunda” Ar-Ge projesindeki malzeme dökümleri ile örtüşmesine dikkat etmek gerekir.  Bölge içinde makine parçalarının montajını yapacak alt yapı yoksa bu işlemi “geçici kabul” yoluyla Türkiye’deki uygun bir imalatçı firmaya yaptırabilmektedir. TÜBİTAK, personel ödemelerini dolar bazında tam ödenmek koşuluyla kabul etmektedir.

3. İlgili firma 1. ve 2.aşama için TÜBİTAK yanında yenilik fikirleri için KOSGEB’in Ar-Ge ve İnovasyonprogramına da başvurarak, 500.000 TL’ye kadar geri ödemesiz ve ödemeli aşağıdaki destekleri alabilmektedir. Özellikle bölgedeki şahıs ve kollektif şirketler TÜBİTAK mevzuatı gereği ancak KOSGEB’e başvurabilmektedirler.

PROJE SÜRESİ

Ar-Ge ve İnovasyon Programı için en az 12 (on iki), en çok 24 (yirmi dört) ay,

Program için de Kurul kararı ile 12 (on iki) aya kadar ek süre verilebilir.

Firmalar, pekala ürün yeniliği olarak örneğin özgün bir makine yapabilirler, bunun için malzeme ağırlıklı çalışırlar, ürün imalatı için de pekala alet/teçhizat/yazılım ve hizmet alımını da projeye dahil edebilirler. Burada dikkat edilmesi gereken husus, aynı alet/teçhizat/ yazılım ihtiyacı için geri ödemeli ve geri ödemesiz desteği birlikte kullanma imkânı olmayıp, ayrı ayrı ihtiyaç için ayrı kullanılmasıdır.

4. X Valf firmasının yeni tip volan üretimi için özel bir makine, prese ya da lazer kesiciye ihtiyacı var, bu makineyi yurt içindeki makine imalatçısı ile ortak Ar‐Ge projesi yaparsa, makine alım bedelini ortalama %60’lara kadar düşürmek mümkün. 5746 sayılı Ar‐Ge Kanununun sağladığı ek SGK, stopaj desteği yoluyla maliyeti daha da düşürmek olasıdır.

5. X Valf firması Ar‐Ge’sini yaptığı yeni tip volanın seri üretimine geçmek için pres, kalıp, lazer kesici gibi standart makine ve ekipmana ihtiyacı var ise, bu kez TÜBİTAK’tan ya da KOSGEB’den  aldığı Ar‐Ge projesinin tamamlandığına dair bir yazı ile bir yıl içinde KOSGEB’in ENDÜSTRİYEL Uygulamaprogramınabir defaya mahsus  başvurarak, yaklaşık 500 bin TL’ye kadar aşağıdaki  teşviklerden yararlanabilmektedir:

– Destek oranı %75,Süre: 18 aydır. Mevzuatta en az süre belirtilmediği için firma alımlarını gerçekleştirebilirse proje süresi 4 aya kadar inebilir.

Destek Unsurları:

 MAKİNE‐TEÇHİZAT, DONANIM, SARF MALZEMESİ, YAZILIM VE TASARIM GİDERLERİ DESTEĞİ

– İşletmeye; test, analiz ve laboratuar ekipmanı ile bunlara yönelik sarf malzemesi giderleri, üretim hattı tasarım giderleri, üretime yönelik makine, teçhizat, donanım, kalıp ve yazılım giderleri için destek sağlanır.

– Destek ödemesi yapılmadan önce, KOSGEB uzmanı işletmeyi ziyaret ederek, Ar‐Ge, İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Programı Tespit Tutanağını düzenler.

– Destek kapsamında satın alınacak makine‐teçhizat yeni veya en fazla 3 (üç) yaşında olabilir.

– Bu desteğin üst limiti; geri ödemesiz 150.000 (yüz elli bin) TL, geri ödemeli 200.000 (iki yüz bin) TL olmak üzere toplam 350.000 (üç yüz elli bin) TL’dir.

– Geri ödemeli desteklerde, destek ödemesinin yapılabilmesi için; destek ödemesinden önce işletmeden, destek tutarı kadar, son geri ödeme tarihinden asgari 2 (iki) ay sonrasını kapsayacak şekilde Banka Teminat Mektubu alınır. Ancak işletmenin uzun süreli teminat mektubu temin edememesi halinde asgari 1 (bir) yıl süreli teminat mektubu kabul edilebilir.

– Geri ödemeli destekler kapsamında yapılacak geri ödemeler, proje bitiminden itibaren 6 (altı) ayı ödemesiz olmak üzere, 3 (üç)’er aylık dönemler halinde 8 (sekiz) eşit taksitte yapılır. İlk taksitin geri ödeme tarihi, 6. (altıncı) ayın bitimini takip eden ilk iş günüdür.

 PERSONEL GİDERİ DESTEĞİ

– Personel Gideri Desteği, projede çalışması şartı ile yeni istihdam edilecek personel için sağlanır. Bu destek, işletmenin son 4 (dört) aylık SGK Sigortalı Hizmet Listesinde bulunmayan yeni istihdam edilecek personel veya Taahhütnamenin Hizmet Merkezinde kayda alındığı tarih itibarı ile son 30 (otuz) gün içinde istihdam edilmiş olan personel için verilir.

– Desteklenecek personelin sayısına, niteliğine ve destek süresine Kurul karar verir.

– İşletmeye, personel giderleri için net ücret üzerinden aylık; meslek lisesi mezunlarına 500 (beş yüz) TL, ön lisans mezunlarına 1.000 (bin) TL, lisans mezunlarına 1.500 (bin beş yüz) TL, yüksek lisans mezunlarına 2.000 (iki bin) TL. ve doktora programı mezunlarına 2.500 (iki bin beş yüz) TL olmak üzere toplam üst limiti 100.000 (yüz bin) TL geri ödemesiz destek sağlanır. Asgari Geçim İndirimi net ücrete dahil edilmez.

6.   X Valf firması Ar‐Ge’sini yaptığı yeni tip volanın seri üretimine geçmek için makine parkına ihtiyacı var ve bunun bir kısmını hibe ile karşılamak istiyorsa, bu durumda “ BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ  BAKANLIĞININ TEKNOLOJİK ÜRÜNLERİN YATIRIM DESTEK PROGRAMI “ na başvurur. 29 Nisan 2014 tarihinde ilgili Bakanlığı’n yayınlanan yönetmeliğinde, TÜBİTAK yada KOSGEB’e Ar-Ge ve Yenilik projeleri verilip onaylanarak tamamlanırsa, prototipi yapılan ürün yada yazılımın seri üretimine geçişinde aşağıdaki desteklerden yararlanılmaktadır:

 Makine, Teçhizat desteği 

– Mikro, Küçük ölçekli KOBİ’lere seri üretim için gerekli olan yatırım tutarının %40’lık bölümünü 5 milyon TL.’ye kadar hibe olarak veriliyor.

– Orta ölçekli KOBİ’lerde ilgili oran %30 ve 5 milyon TL.

– Büyük ölçekli firmalarda ilgili oran %10 ve 5 milyon TL.

 Kredi faiz desteği

– Küçük ve Orta Ölçekli KOBİ’ler için 10 milyon TL.’ye kadar faizsiz yatırım kredisi imkanı, 10 milyon TL.’den sonrası için %50 indirimli kredi faiz desteği,

 İşletme gideri desteği

– Yatırım tamamlandıktan sonra ki 1 yıl için üretim için gerekli olan enerji, personel ve kira giderinin %75’i hibe olarak ödeniyor.

7.   Serbest bölgedeki firmalar Ar-Ge projesi ile prototipi tamamlanmış ürünün seri üretimi için gerekli olan makine teçhizat desteği için 6.adımda anlattığımız Sanayi Bakanlığı’nın destekleri yerine aşağıda açıklanan EKONOMİ BAKANLIĞI’nın 5. Bölge teşvik belgesine başvurabilir ( Aynı makine/teçhizat yatırımı için iki programa aynı anda başvurulamaz):

– X Valf firması Ar‐Ge’sini yaptığı yeni tip volan için Serbest Bölgede fabrikasyon imalata geçmek istediğinde Ekonomi Bakanlığına 3 yıl içinde TÜBİTAK yada KOSGEB Ar-Ge projesi tamamlandığına dair bir yazı ile başvurarak aşağıdaki 5. Bölge desteklerine kavuşabilmektedir:  Serbest Bölgede sabit yatırım tutarı en az 1 milyon TL oluyor. Sabit yatırım tutarı: Arazi‐arsa, bina‐inşaat, makine ve teçhizat ile diğer yatırım harcaması kalemlerinin toplamıdır.

‐ Gümrük vergisi muafiyeti: Üçüncü ülkelerden makine ithalatlarında (Bu destek Serbest Bölge Kanunu’ndan zaten karşılandığından, Yatırım teşvikinin bu kısmına ihtiyaç yoktur).

‐ KDV istisnası (ihtiyaç yoktur).

‐ Faiz desteği: Bankalardan kullanılacak en az bir yıl vadeli yatırım kredilerinin teşvik belgesinde kayıtlı sabit yatırım tutarının yüzde yetmişine kadar olan kısmı için ödenecek faizin, Türk Lirası cinsi kredilerde beş puanı, döviz kredileri ve dövize endeksli kredilerde iki puanı Ekonomi Bakanlığınca toplam tutarı yedi yüzbin Türk Lirasını geçmemek üzere karşılanır.

‐ Sigorta primi işveren hissesi desteği: Yatırımın tamamlanmasını müteakip, yatırıma başlama tarihinden önceki son altı aylık dönemde (mevsimsel özellik taşıyan yatırımlarda bir önceki yıla ait mevsimsel istihdam ortalamaları dikkate alınır) Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen aylık prim ve hizmet belgesinde bildirilen ortalama işçi sayısına teşvik belgesi kapsamında gerçekleşen yatırımla ilave edilen, istihdam için ödenmesi gereken sigorta primi işveren hissesinin asgari ücrete tekabül eden kısmı Bakanlık bütçesinden 6‐7 yıl süre ile toplam sigorta desteğinin sabit yatırım tutarına oranı % 35’e ulaşıncaya kadar karşılanır.

‐ Yatırım yeri tahsisi: Desteklerden yararlanacak yatırımlar için, 29/6/2001 tarihli ve 4706 sayılı Kanunun ek 3 üncü maddesi çerçevesinde Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre yatırım yeri tahsis edilebilir (ihtiyaç yoktur)

‐ Vergi indirimi: Gerçekleştirilecek yatırımlarda, 5520 sayılı Kanunun 32/A maddesi çerçevesinde gelir veya kurumlar vergisi, %30 yatırıma katkı tutarına ulaşıncaya kadar %70 indirimli olarak uygulanır (ihtiyaç yoktur).

8. Eğer X Valf firması, yeni valf üretimi için Avrupa’dan yeni teknoloji ve özgün makine alım ihtiyacı varsa, Avrupalı bir ortakla ortak Ar‐Ge projelerine yönelerek yeni ürün ve makine maliyetini  EUREKA hibe fonları ile düşürülmektedir.

9. Ar‐Ge ye önem veren KOBİ statüsündeki Türk ve Avrupalı makine imalatçıları arasındaki ortak Ar‐Ge projeleri için de,EUROSTARShibe fonları bulunmaktadır ve bu programda kullanılmaya hazır Eureka programı gibi kullanılmayan ve fark edilmeyen fon kaynağı bulunmaktadır.