AKREDİTİFLİ ÖDEME ŞEKLİNDE TEMEL YAKLAŞIMLAR

Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK

Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik

Hibe Fonları Uygulayıcısı, YMM

www.abdanmerymm.com

abdanmer@gmail.com

GİRİŞ

Vesaik mukabili ödeme şeklinde mal bedeli ithalatçı tarafından bankaya ödenmediği sürece, mal üzerindeki fiziki mülkiyet ihracatçı üzerindedir. Ancak, ithalatçının ülkesindeki gümrükde ihracatçının malının durması, hem masraf hem modaya tabi bir ürün veya raf ömrü kısa bir ürünse, değerinin kaybolması veya yok olma ile karşı karşıyadır. Ayrıca mal bedelinin gelmesinin gecikmesi ihracatçının nakit planını altüst etmektedir. Bu bakımdan vesaik mukabili ödeme şekline tam güvenmek fevkalade yanlıştır. Aslında vesaik mukabili ödeme şeklinde ihracatçı ithalatçının verdiği söze yani itibarına güvenmektedir. İthalatçının verdiği söz; mal kendi gümrüğüne gelince bankaya gidip mal bedelini ödemektir. Ancak ihracatçının verilen bu söz konusunda bir tereddütü var ise, bu takdirde önceden mal bedeli garantisi veren bir ödeme şekli olan akreditifi seçmesi gerekir.

Bununla birlikte, bizim tecrübelerimize göre 50.000 doların altındaki ihracat bedelleri için akreditif açtırmak pahalıya gelir. Normal şartlar altında, akreditifi açan banka 50.000 dolardan %1 açma masrafı yani 500 dolar, ihracatçının bankası %1 ihbar masrafı 500 dolar, değişikliklerde 50 dolar, rezervlerin her biri için 50 dolar, ödeme bankası ödeme esnasında binde 1,5 ama en az 100 dolar. İhracatçının bankası da binde 1,5 ama 100 dolardan aşağı olmayan bir bedeli tahsil eder. Sonuçta 50.000 dolarlık akreditifin %3’ü olan 1500 dolar masraf getirir.

AKREDİTİF TARAFLARI

Akreditif (Letter of Credit = L/C) şartlı bir banka garantisidir. Akreditif şartlarına uyulması ve uygun vesaikin verilmesi karşılığında, ihracatçıya mal bedelinin ödeneceğini garanti etmektedir. Taraflar:

1- Akreditif Amiri (Applicant, Orderer, Principal):Amir ithalatçı olup, kendi bankasına akreditif açtırma talimatı veren taraftır.

2- Amir Banka (Opening Bank, Issuing Bank):İthalatçının talimatı üzerine ihracatçı lehine akreditif açan ve bunu ihracatçının bankasına bildiren taraftır.

3- İhbar Bankası (Advising Bank):Gelen akreditifi ihracatçıya ihbar eden yerli bankadır.

4- Lehdar (Beneficiary): Adına akreditif açılan, malı gönderip uygun sevk vesaikini bankaya ibraz ederek parasını tahsil edecek olan taraf yani ihracatçıdır.

600 NOLU BROŞÜR

Yukarıda tanımlanan tarafların yetki ve sorumlulukları MTO tarafından 2007 yılında revize edilmiş 600 No’lu “Akreditiflere ilişkin Yeknesak Teamül ve Uygulamalar” adlı yayında yer almaktadır (Uniform customs and practice for documentary credits ICC No. 600; kısaltması UCP). 39 maddeden oluşan 600 No’lu broşürün işlerlik kazanması için akreditif metninde genellikle şu ibare bulunur :”….. … this L/C  is subject  to ucp 600 revision icc publication NO.600”.

AKREDİTİF ÇEŞİTLERİ

Bize göre ihracatçı için en iyi akreditifin özellik ya da parametreleri şöyledir: Dönülemez,Görüldüğünde ödemeli ve Teyitli.Bu ve benzeri kavramları kısaca açıklayalım:

1) Gayri Kabili Rücu (Dönülemez=Irrevocable) Akreditif

İhracatçının akreditifte yer alan şartları tamamen yerine getirmesi halinde, akreditifi açan banka tarafından,

• Görüldüğünde ödenmesi kaydını taşıyorsa, ödemenin yapılacağı,
• Vadeli ödeme kaydını taşıyorsa, akreditifte belirtilen vadede ödemenin yapılacağı,
• Akreditife göre poliçe kabul edilecekse, akreditifin vadesi dahilinde üzerine çekilecek poliçelerin kabul edileceği şeklinde, ödeneceği konusunda taahhütleri kapsayan akreditiflere “gayri kabili rücu” akreditif denmektedir. Bu tür akreditif ancak tarafların kabulü olduğu takdirde değiştirilebilir veya iptal edilebilir. İhracatçıya ödeme konusunda sağladığı güvence dolayısıyla bu tip akreditif uluslararası ödeme şekilleri arasında en çok kullanılanıdır.

2) Teyidli Akreditif (Confirm L/C)

Akreditif açan banka ihracatçı tarafından yeterince tanınmıyorsa, ihracatçı kendisini güven içinde hissetmek için çekeceği poliçenin ödeneceği ya da vesaik ibrazında mal bedelinin tahsil edileceği konusunda kendi ülkesindeki bir bankadan teminat vermesini ister. Bu şekilde, çekilen poliçe akreditifi açan bankaca ödenmediği takdirde, ihracatçının ülkesindeki banka kendisinin ödeyeceğini önceden taahhüt eder. Bu taahhüdü veren bankaya teyid eden banka denir. Bankalar teyid için ayrıca komisyon aldıklarından ek bir mali külfet getirirler ve ithalatçılar genelde teyidli akreditiften kaçınırlar. Sadece gayrı kabili rücu akreditifler teyidli olarak açılabilir.

3) Teyidsiz Akreditif (Unconfirm L/C)

Teyitsiz akreditif’de, eğer akreditif vesaik ibrazında yani görüldüğünde ödemeli ise, ihracatcı sevk belgelerini kendi ban­kasına verdiği zaman, mal bedelini tahsil edememekte, bankası tahsil için evrakı amir bankasına gördermektedir. Amir banka ken­disine kontrol için gönderilen evrakı inceleyip eğer akreditif şartlarına uygun bulursa, lehdar bankasına ödeme yapar. Bu tür akreditif’lerde ihracatcının bankası hiç bir risk üstlenmez. Sadece evrak kontrol ettikden sonra amir bankasına gönderir ve ödeme talimatı gelmeden ödeme yapmaz.

Teyitsiz akreditif, ihracatçıya, eğer uygun evrakı amir bankasına ulaştırırsa ödeme garantisi sağlamaktadır. İthalatçılar tarafından teyitliye göre daha az masraflı olmasından dolayı tercih edilmekte­dir. Bu tür akreditiflerde ihracatcının bankası amir bankasının bir kolu olarak görev yapar.

ÖDEME ŞEKLİNE GÖRE AKREDİTİFLER;

1) Görüldüğünde Ödemeli Akreditif (Sight L/C)

Görüldüğünde ödemeli akreditifte ödeme, belgeler görüldüğünde,eğer aynı zamanda akreditif teyitli ise ödeme ihra­catçının bankasına evrak verildiğinde, Teyitsiz ise ithalatcının bankası tarafından evrak görüldüğünde 5 iş günü içinde ödeme yapılır. Akreditif şartlarına uygun evrak Amir bankaya veya varsa Teyit bankasına veya herhangi bir görevli bir bankaya ibraz edilmelidir. Sight Akreditif metninin 41A satırında ödeyerek banka ismi ve  “By Payment” ibaresi yer alır.

2) Vadeli Akreditif (Deferred Payment L/C)

Açılan bir akreditif vadeli ise bu, akreditif metninde açıkça belir­tilmelidir. Vadeli akreditiflerde müşteriye bir nevi kredi açılmaktadır. Müşteriye belirli bir vade tanınarak mal bedeli vade sonunda tahsil edilmektedir. Yine burada akreditifin genel anlamda türü önem ka­zanmaktadır. Eğer açılan akreditif aynı zamanda teyitli ise vade so­nunda ihracatçı parasını kendi bankasından tahsil edecektir. Bu durumda vade sonunda bankadan paranın tahsil edilebileceğine dair bir yazı alınabilir. Alınan bu kabul yazısı bankalara ve Eximbank’a kırdırılabilir. Vade sonunda malların bedeli tahsil edileceğinden ithalatçının malları beğenmeyip ödemeden kaçma imkanı yoktur.

3) Kabul Kredili Akreditif (Acceptance L/C)

Bu tür akreditif kullanımında ihracatçı sevk vesaikine ilave olarak teyitli akreditifte kendi bankası adına teyitsiz akreditifde ith­alatçının bankası adına genellikle vadeli bir poliçe tanzim eder (draft ya da bill of exchange)

Tanzim edilen bu poliçe kırdırılabilir. Akreditifte teyit veren ban­ka vade sonunda mal bedelini ödemekle yükümlüdür. Ancak teyit vermemiş ise ödeme konusunda herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Amir banka vadesinde ödeme yapan ihracatçı bankasına ramburse etmekle yani ödeme yapmakla yükümlüdür.

İhracatçı firma isterse poliçesini vade sonuna kadar saklar yada ciro edebilir. Eğer akreditif aynı zamanda teyitli ise teyit bankası ihracatçı bankası kabul ettiği poliçeyi vadesi gel­diğinde lehdara ödemek zorundadır. Amir bankada vadesinde ödeme yapan ihracatçı bankasını ramburse etmek zorundadır. Açılan bir akreditifin metninde kabul kredili olduğu açıkça belirtilmelidir.

TEMİNAT AKREDİTİFİN  İHRACATÇI VE İTHALATÇILARA HEM UCUZ HEM DE SÜRECİNİN KISA OLMASI

Sürekli ilişkide olunan dış ticaret işlemlerinde, hem maliyeti düşük hem de hızlı işlem gerçekleşmesi nedeniyle Stand-by Akreditif (Teminat Akreditifi)ni öneriyoruz.

Stand-by Akreditif (Teminat Akreditifi); (Stanby L/C)’de sürekli dış ticaret ilişkisinde bulunulan durumda,bir yükleme bedeli için  Teminat akreditifi açtıran İthalatçı, taahhüdünü yerine getirmediği zaman, zarar gören taraf yani İhracatçı L/C’de belirlenen vesaiki bankaya ibraz ederek, Akreditif bedelini tahsil eder.

Stand –by ‘da İthalatçı mal mukabili ödeme şeklindeki kolaylıklara göre Türkiye’deki ihracatçıdan mal almak istemektedir. İhracatçı da buna onay veriyor, ancak vadesinde ödeme yapılmadığı takdirde Teminat Akreditifinde tanımlanan vesaiki bankaya ibraz ederek mal bedelini alma olanağına kavuşmaktadır.

İHRACATÇI İÇİN PROBLEM YARATAN  BİR KONU OLARAK  REZERVLER

Akreditif metninde belirlenen şartlara göre evrak düzenlenmelidir. Herhangi bir farklılık (rezerv ) halinde bedelin ödenmeyeceğini  ihracatçının daima akılda tutması gerekir.Eğer ödeme rezerve bağlanırsa,ithalatçının rezervi Kabul ettiğine dair bir yazıyı bankaya vermediği sürece,mal bedelini alamaz.Bu durumda akreditifli ödeme şekli vesaik mukabiline ve hatta original belgeler malla beraber gönderilmişse mal mukabili ödeme şekline dönüşebilir,hem para hem de mal gider.

Uygulamada sıkça gördüğümüz rezerv türlerine bazı  örnekler:

-Yükleme geç yapılmıştır.

-Yükleme vesaiki “Clause”ludur. (Yani “temiz” bir vesaik değildir.)

-Akreditifte özel olarak yetki verilmediği halde yükleme vesaiki çarter parti (charter party bill of lading) tahtında tanzim edilmiştir.

-Akreditifte yüklemenin yapılmış olması istenildiği halde, malların yüklendiğine ilişkin bir açıklık yoktur.

-Taşıma, akreditifte izin verilmediği halde, mallar güverteye yüklenmiştir.

-Sunulan sigorta vesaiki akreditifte istenilen tipten değildir.

-Sigorta, akreditifte belirtilenlerin dışındaki riskleri kapsamaktadır.

-Sigorta, yükleme veya sevk tarihinden itibaren geçerli değildir.

-Vesaikler muhteva olarak birbirine uygun değildir.

-Malların faturalardaki tanım veya yazılışı akreditiftekinden farklıdır.

-Fatura ve poliçelerdeki meblağlar farklıdır.

-Belgeler arasında, malların işaret ve numaraları farklıdır.

-Keşide edilen meblağ akreditiftekinden daha azdır. (Akreditifte kısmi sevkiyata izin verilmediği zaman)

-Akreditifteki meblağ aşılmıştır.

-Navlunun ödenip ödenmediği konşimentoda açık değildir.

-Poliçe yanlış taraf üzerine düzenlenmiştir.

-Poliçe belirli olmayan bir tarihte ödenebilecektir.

-Konşimento, sigorta vesaiki veya poliçe doğru ciro edilmiştir.

-Müsaade edilmediği halde, belgeler matbu (kopya) imzalar taşımaktadır.

SONUÇ

600 nolu broşürü ve Milletler Arası Ticaret Odası’nın diğer ödeme şekillerini iyice analiz edip tecrübe ve yetilerimizi artırdıktan sonra akreditifli ödeme şekline göre akreditif metnindeki koşullara göre  belgeleri doldurmalıyız.Piyasada gördüğümüz gibi sadece İngilizce bilmek  gerekli, ancak yeterli değil.