Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
www.abdanmerymm.com
01.02.2016
FİRMA ZİYARETLERİMİZDEN DENEYİMLERİMİZ
– Her şeyden önce KOBİ’lerin önemli bir bölümü ilk projelerinde Ar-Ge projelerine ve alınan hibelerin gerçekliğine pek inanmıyorlar, bunun sonucu geleneksel davranış olan Ar-Ge ve Yenilik yapmadan rutin üretim ağırlıklı çalışmak ve gerekli olan makine teçhizatını da al-tak şeklinde tedarik etmeleridir.
– Ar-Ge projesi yapma ve hibelendirme süreci konusunda yeterli bilgi sahibi olunmaması da güvensizlik yaratıyor. Bize göre ulusal ve uluslararası kılavuzları, dokümanları, kitap, makaleleri pek okuma alışkanlığı yok. Oysa Immanuel Kant’ın dediği gibi ancak bilgi ile geleneksel yaklaşım ve davranışlara olan bağımlılığımızdan kurtulabiliriz. Kant’a göre burada sorun, aklı kullanma kararlılığı ve cesaretini tam olarak gösterememektedir.
– Bizce diğer bir durum sorunları, iyileştirmek için bir fırsat gözüyle bakıp çözüm için yeni yöntemler bulmak ve bu kapsamda proje yapma arayışına girilmemesidir, gerekli bilinçli çabanın gösterilmemesidir.
– Okumama, yazmama yani proje yapmama yanında, parasal ve mali teşvikleri bir bütün halinde değil de, kısmi olarak birbirinden bağımsız olarak görüp değerlendirmek, Ar-Ge projesi yapma motivasyonunu bizce negatif etkiliyor. Çoğu KOBİ sahibi öz kaynak yetersizliği ile vergi ve sosyal yükümlülüklerinin yüksekliğinden yakınıyor. Oysa Ar-Ge projesi yapıp, TÜBİTAK, KOSGEB ve daha ileri aşamada Avrupa Birliği Projeleri verse, alınacak hibe yanında 5746 sayılı Ar-Ge Teşvik Yasası ile vergi matrahından indirmek için % 100 Ar-Ge indirimi yanında çalışanların gelir vergisi stopaj desteği ile SGK işveren desteğinden de yararlanılarak, büyük bir rekabet üstünlüğü elde edilebilmektedir. Ayrıca TÜBİTAK ya da KOSGEB Ar-Ge projesini başarı ile tamamlayan KOBİ, prototipin seri üretim ve ticarileşmesi için standart makine alımı ve yeni eleman istihdamı için KOSGEB’in endüstriyel uygulama programı ile Sanayi Bakanlığının Teknoyatırım ve Ekonomi Bakanlığının 5.Bölge yatırım teşvik belgesinde ek parasal ve mali teşviklerden yararlanma imkânına kavuşmaktadır.
-KOBİ’ler arasındaki rekabet içinde işbirliği bilincinin de tam olarak gelişmemesi Ar-Ge projesi yapma konusunda karşılıklı pozitif etkilenmeyi ve birlikte iş yapmayı engelliyor. Bu yapının bizce en olumsuz sonucu, çoğunluğu konsorsiyum projeleri olan Avrupa Birliği Ar-Ge projelerine Türkiye’nin katılımının çok düşük düzeyde kalmasıdır.
Bu oluş karşısında konunun kök sebebini ve çözümünü bulmak için KUR’AN surelerine başvurarak, cevabın iniş sırasına göre ilk dört ayette var olduğunu gördüm.
İNİŞ SIRASINDAKİ İLK DÖRT KUR’AN SURELERİNE GÖRE HAREKET PLANI NE OLMALI ?
Ben şahsen Ar-Ge ve yenilik projelerinin oluşturulmasında hayal gücünün önemine çok inanıyorum. Yeni fikir ve önerilerin ortaya çıkarılmasında sınırlı insan aklının dışına çıkılarak Sonsuz Akıldan yani Tanrıdan yardım alınmasına inanarak, özellikle Rabbimizin yeryüzündeki eli olan KUR’AN hükümlerinin sorunların tespiti ve çözümü için önemli kaynak olduğunu çalışmalarımda deneyimledim. Bu bağlamda KUR’AN’ın ilk suresi olan ALAK Suresinde Rabbimiz bize OKU demektedir. İkinci Sure olan KALEM Suresinde YAZ demektedir. Üçüncü Sure olan MÜZZEMMİL’de KALK yani EYLEME GEÇ diyerek iç alemimizde gerekli iyileşme ve değişikliği yapmamızı, dördüncü Sure olan MÜDDESİR’de de içsel benliğimizdeki iyileşmemizin arkasından dış dünyada, toplumda faydalı ve katma değeri yüksek işler için eyleme geçmemiz öğütlenmektedir.
Böylece hareket planı gayet açık ortaya çıkmakta; önce okuyarak iyice aydınlanmamız, sonra yazıya dökmemiz ve nihayetinde eyleme geçmemiz öğütlenmektedir. Şahsen benim uzun yıllar kendimle mücadelemde en kritik sorunum okuyup, öğrendikten sonra sürecin tamamlanması için eyleme geçmemdeki yetersizliğim ve sabırsızlığım idi, şimdi sözünü ettiğim KUR’AN Sureleri sayesinde daha şuurlu hareket ediyorum.
AR-GE PROJELERİNDE HAREKET PLANI
-Hiç vakit kaybetmeden Ar-Ge ve yenilik projeleri için uluslararası kılavuzlar olan Frascati ve Oslo kılavuzlarını hazmederek okumak, arkasından TÜBİTAK, KOSGEB, SANAYİ BAKANLIĞI, EKONOMİ BAKANLIĞI, 5746, 5520 sayılı yasaları vb. analiz etmek.
-Ar-Ge ve yenilik projeleri yazmaya başlamak.
-Son süreç adımı olarak mutlaka ilgili kuruluşa projeyi giriş düğmesine basarak, değerlendirme safhasına gelmek.
Deneyimlerimize göre Ar-Ge ve yenilik projeleri ile devamındaki seri üretim ve ticarileşme teşvikleri için aşağıdaki birbirini takip edecek adımlar şeklinde hareket etmek akılcı oluyor:
AKILCI ADIMLAR
1507 destek programına 500.000 TL’ye kadar üst limitli 3 tekli proje(ya da ortaklı projelerde 2 ortaklı,3 tekli olmak üzere 5 proje)hakkını TÜBİTAK-TEYDEB’e vererek proje maliyetinin % 75’ine kadar hibe alabilmekte, ayrıca proje onayından sonraki dönemde projede görev alan personeller için projedeki süresine yani adam /ay oranına göre % 80 stopaj desteği, SGK işveren payının yarısının istisna edilmesi ile kurum vergi matrahından indirilmek üzere % 100 Ar-Ge indirimi sağlamaktadır. 5 projeden sonra üst limiti proje adedi sınırlaması olmayan destek oranı % 40-60 değişen 1501 destek programına başvurmak. HEDEF: İlk onaydan sonra 2 Ar-Ge projesi daha vermek. KOBİ’lerin aynı anda yürüyen onaylanmış 3 adet TÜBİTAK-TEYDEB projesinin varlığı ile Teknokent ya da Ar-ge/Tasarım Merkezi avantajlarından yararlanıldığını gözlemledim.
TÜBİTAK ürün yenilik projelerinin biri başarı ile tamamlanır ise, tamamlandığı tarihten itibaren 1 (bir) yıl içinde bu programa başvurarak, seri üretim için standart makine alımı için geri ödemesiz hibe olarak 150.000 (yüz elli bin) TL üst limitli destek alınır.
TÜBİTAK ürün yenilik projelerinin bir diğeri başarı ile tamamlanır ise prototip teknoloji tablosundaki NACE koduna giriyorsa seri üretimi için gerekli olan standart makine, alet- teçhizat alımı için yılda en az 3 kez ilan edilen çağrıya başvurarak; yerli alımlarda orta büyüklükteki işletmelere % 40 küçük işletmelere % 50, İthal alımlarda orta büyüklükteki işletmelere % 30 küçük işletmelere % 40 oranında en fazla 5 milyon TL hibe desteği verilir.
TÜBİTAK’a Ar-Ge projesi verme aşamasında Türk Patent Enstitüsü’ne incelemeli patent ya da olumlu raporlu faydalı model başvurusu yapılarak, seri üretime geçilmesi ile elde edilecek gelirin koruma süresi boyunca % 50 Kurumlar Vergisi istisnası yararlanacaktır.
Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alımı Giderleri için üst limiti 150 bin TL olan hibe desteği alınır.
TÜBİTAK ya da KOSGEB’den Ar-Ge ve yenilik projesi tamamlanarak prototipi oluşan yeni ürünün yurt içi tanıtımı ve pazarlama faaliyetinin 25.000 TL’ye kadar, yurt dışı tanıtımı ve pazarlama faaliyeti için 50.000 TL. ’ye kadar faaliyet sayısına bakılmaksızın bir yıllık süre içinde toplam 75.000 TL üst limitli fuara katılım, seyahat, reklam, ürün kataloğu vb. giderler hibe desteği verilir.
TUBİTAK, KOSGEB Ar-Ge ve Yenilik projeleri ile prototipi tamamlanıp seri üretime geçen ürünlerin Sanayi Bakanlığı’nın her yıl Ocak ayında yayınlayacağı listede yer alıp bu ürünler için “Teknolojik Ürün Deneyim Belgesi” alınması halinde Kamu İhale alımlarında teklif %15 pahalı olsa bile tercih edilme zorunluluğu getirilmiştir.-
Yeni Ar-Ge paketinde gerekli personel sayısının 30’dan 15’e düşürülmesinin planlanması ile 5746 sayılı Ar-Ge Kanununda yer alan SGK, Stopaj ve Ar-Ge indirimi desteklerinin uygulanması olgun KOBİ’ler için olumlu karşılanmıştır.
Bu Merkezde bize göre Ar-Ge projesiyle gerçekleşen katma değeri yüksek ürün yeniliği prototipinin ihracat için seri üretimi ve ticarileşmesi, pazarlanması için yapılacak faaliyetler söz konusu olmaktadır. Başka bir deyişle OSLO Kılavuzuna göre mevcut ürünün fonksiyonel özelliklerinde ve kullanıcı kolaylıklarında yapılan iyileştirmeler ile gerçekleştirilen ürün yeniliğinin ihracat için pazarlama yeniliğinde bulunulması söz konusudur. OSLO Kılavuzunun 189.Paragrafında verilen örneğe göre; nefes alabilir, su sızdırmaz, vb. gibi yeni kumaşlar kullanılarak üretilen giysiler ürün yenilikleri olmakla birlikte, yeni bir müşteri grubuna yönelik olarak öngörülen giysiler için ya da ürüne daha yüksek derecede kişiye özellik kazandırarak daha yüksek kar marjı sağlamak amacıyla yeni bir şeklin ilk kez piyasaya sürülmesi, bir pazarlama yeniliğidir. Pazarlama yeniliğinde(Paragraf 169),ürün tasarımı ve ambalajlaması (Product), ürün konumlandırılması (Place), ürün tanıtımı (Promotion) veya fiyatlandırmasında (Price) mevcut duruma göre önemli derecede değişiklikler söz konusudur(4 P’lerde önemli değişiklik). Burada kullanılan ürün tasarım değişiklikleri, ürünün fonksiyonel ve kullanıcı özelliklerini değiştirmeyip, ürün biçimindeki ve görünüşündeki, ambalajındaki değişiklikleri ifade etmektedir (Paragraf 172). Başka bir deyişle modelde ya da ürünün endüstriyel tasarımında önemli derecede bir değişikliğin gerçekleştirilmesi söz konusudur.
Ekonomi Bakanlığının Tasarım Tebliğindeki Tasarım ve Ürün Geliştirme Projeleri için yürütülecek Tasarım Merkezi ya da Departmanı için aşağıdaki personel istihdam edilecektir:
– Tasarımcı: Faaliyet alanına göre ilgili mesleki örgüte üye olan veya tasarım ya da tasarımla ilgili alanlarda yükseköğrenim görmüş Türk tasarımcıları,
– Modelist: Tasarımı ve çizimi belirlenmiş olan konfeksiyon ürünlerinin üretilebilmesi için şablon ve kalıpların hazırlanmasını, ürüne uygun malzeme yapısının tespit edilmesini ve numune dikiminin yapılmasını takip eden, ilgili alanlarda mesleki eğitim görmüş kişileri,
– İlgili alanına göre Mühendisler.
AVANTAJLAR
Tasarım merkezinde istihdam edilecek personel için Ar-Ge Merkezlerinde olduğu gibi SGK, Stopaj ve % 100 Ar-Ge indirimi desteği söz konusu olmayıp, tasarım ve ürün geliştirme projelerine ilişkin aşağıdaki maliyet kalemlerinde % 50 geri ödemesiz hibe desteği söz konusudur:
– İstihdam edilecek tasarımcı, modelist ve mühendislerin brüt maaşları toplam en fazla 1.000.000 ABD Doları (başka bir deyişle 2.000.000 ABD Dolarlık toplam brüt ücretin % 50’si),
– Alet, teçhizat, malzeme ve yazılım giderleri toplam en fazla 250.000 ABD Doları,
– Seyahat ve web sitesi üyeliğine ilişkin giderleri toplam en fazla 150.000 ABD Doları,
olmak üzere proje bazında desteklenir.
TÜBİTAK VE KOSGEB AR-GE projelerinin tamamlanmasından sonra bu kurumlardan alınacak yatırımın tamamlandığına dair bir yazı ile Ekonomi Bakanlığına başvurularak örneğin İstanbul ya da Bursa’da asgari 1 milyon TL meblağlı arazi-arsa, bina-inşaat, makine ve teçhizat ile diğer yatırım harcaması kalemlerinin toplamından oluşan sabit yatırım tutarı için yatırım teşvik belgesi alınarak, HER YER 5. BÖLGE SLOGANI ile; – KDV istisnası, Gümrük vergisi muafiyeti, Faiz desteği, Sigorta primi işveren hissesi desteği, Sigorta primi desteği, Gelir vergisi stopaj desteği, Vergi indirimi, Yatırım yeri tahsisinden yararlanır.
– Burada makine imal edip Türk firmasına satabilecek yabancı ortağın payı %30’dan aşağı olmayıp %30’larda olması uygun oluyor. Proje kapsamında sadece bir makine prototip imalatı söz konusu ise makinenin bir kısım Ar-Ge’si ile Yeniliği yerli firma yapar. Eğer mümkünse proje kapsamında bir makine grubu verilir, bir kısım makine ve tasarımı yerli firma yaparak payı %70’lerde tutulur.
– Türkiye’deki makinelerin üretimi için 2 yerli ortak da olabilir, yabancı ortak makine grubunda lazım olan bir makineyi yapar ve toplam bütçe içindeki payı %30 civarında tutulur. Burada yabancı ortak ülkesinin TÜBİTAK muadili kurumu o ortağın projesini kabul edip fon yok dese ya da o ülke için Ar-Ge unsuru yok deyip reddetse bile, yabancı ortak proje makinesini kendi öz kaynağıyla yapıp Türk ortağına tedarik edeceğini beyan ederse, Türk ortağının %70’lik proje maliyeti KOBİ olması durumunda %75 oranında ve 500 bin TL sınırlaması olmaksızın kabul edilir. Karşı ülke projesi reddedilse bile tüm proje için destek oranı 70 x 75 = %52,50 olmaktadır. KOBİ dışındaki büyük firmalarda destek oranı Türk tarafı için hep %60 olup, 60 x 75 = %45 tüm proje maliyeti için genel destek oranıdır. Niye AB firmasının payının % 30’da tutulması uygundur varsayımımızın gerekçesi budur. EUREKA projesinin teknik, mali raporlaması ve YMM’si 6 aylık dönemler halinde 1507 – 1501 ile aynıdır.
Avrupa Birliği Komisyonunun 1 Ocak 2014 tarihinde başlatıp 2020 sonuna kadar sürecek HORIZON 2020 araştırma ve yenilik programları ile Türk firmalarının Avrupalı KOBİ ve büyük ölçekli firmalarla birlikte oluşturulacakları konsorsiyumlarda hem teknoloji transferi yapma imkânına kavuşmakta hem de Ar-Ge harcamasının araştırma ve yenilik projelerine yönelik olması durumunda hibe oranı %100+ % 25 işletme giderleri ile beraber % 125 olmaktadır. Yapılan ortak faaliyet sadece yenilik faaliyeti ise bu oran % 70+ %25 işletme giderleri ile beraber % 87.5’a kadar ulaşabilmektedir. Ayrıca ortak konsorsiyum projenin kabulü halinde sözleşmenin imzalanması sonrası öngörülen proje maliyetinin % 50’sinin teminat mektubu istenmeden peşin olarak verilebilmektedir. Burada kritik unsur, H2020 proje çıktılarının yıkıcı yenilik etkisinin Avrupa düzeyinde olması gerekiyor, Türkiye’de yenilik gerçekleştirmek yeterli değil.
H2020 Programı genel olarak konsorsiyum projeleri olsa da, YENİ KOBİ ARACI (new smes instrument) programında Türk KOBİ firması bireysel olarak genelde yılda 3 defa açılan çağrılara yenilik projeleri olarak katılabilir(Avrupa düzeyinde yenilik öngörülüp, gerçekleştirmek şart). Faz 1 için Bütçesi 50.000 € sabit olup, proje süresi 6 ay, yaklaşık 10 sayfalık proje önerisi veriliyor. Genelde Faz 1’den başarılı olunduktan sonra ya da doğrudan Faz 2’ye de başvurabilinir. Faz 2, dizayn, prototip, test, klinik deneyler gibi yenilik faaliyetleri içermektedir. Bütçesi: 0,5-2,5 Milyon €, süre 12-24 ay, hibe oranı % 70 (üzerine % 25 dolaylı giderler ilave edilir), yaklaşık 30 sayfalık proje önerisi. Proje kabul edilirse, bütçenin %50’si teminat istenmeden peşin veriliyor. TÜBİTAK VİDEOSU:http://www.dailymotion.com/video/x1zc7ri_horizon-2020-webineri-29-05-2014_tech21 .
TÜBİTAK Uluslararası ar-ge projelerine katılımı teşvik için deneyimli yurt dışı danışmanlardan alınacak eğitim, seminer ve proje tasarımını check-up maliyetlerinin neredeyse tamamına yakını bu kurum tarafından karşılanıyor.
SONUÇ
Bu durumda her ne pahasına olursa olsun bugünden itibaren gerekli dokümanları okuyarak Ar-Ge projesi yazmaya başlamalıyız. Bu yol ile Ar-Ge projesi verilmemesi yönündeki negatif düşünceyi önlemeliyiz. Başlangıçta başarısız da olunsa, Napoleon Hill’in dediği gibi her başarısızlık, dengi ve daha fazla avantajın tohumlarını da beraberinde getirir, ayrıca olumsuz durum için harcadığımız zaman ve enerjiyi olumlu durum için harcarsak, başarı kaçınılmazdır.
KUR’AN Hükümleri ile Ar-Ge projeleri yapma konusunda düşüncemizi pozitif yönde değiştirerek, cesaret ve kararla proje yazmaya karar vermek için aklı ve bilimi de sentezlemeliyiz. Yoksa Goethe’nin Faust’ta şeytana söylettiği şu dizeler gerçek olur:
“Bırakırsan artık, akıl ve bilimi,
İnsanoğlunun sahip olduğu en yüce gücü,
Mutlak benim olursun.
Kaynaklar;
1.Kur’an ve Meali
2. Kuantum ve Kur’an
3. Allah De Ötesini Bırak
