Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ar-Ge ve İnovasyon Danışmanı, YMM
abdanmer@gmail.com
www.abdanmerymm.com
HAREKET NOKTASI OLARAK PROBLEM
-Ulusal ve uluslar arası araştırma ve inovasyon projelerinin reddinde bize göre en öne çıkan unsur ürün ve makine tasarımının yetersizliğidir (Ocak 2014 başında yürürlüğe giren Avrupa Birliği Horizon 2020 Çerçeve Programında Ar-Ge kavramı yerine Araştırma ve İnovasyon kavramı kullanıldığından biz de bu değişikliğe uyuyoruz). Projelerin kalbi tasarım faaliyeti olup, firma dışına ihale edildiği zaman yatırım faaliyeti olarak değerlendirildiği için olumsuz sonuç alınması beklenmelidir.
-Uygulamadan elde ettiğimiz deneyimler eşliğinde tasarımın bize göre doğru kabul edilebilecek bir tanımını ve süreç adımlarını belirleyerek, siz değerli okuyucularla eleştirel yöntemle tartışalım dedik.
TASARIMIN TANIMI
Genelde bizler araştırma ve inovasyon projelerini ürün ve süreç yenilikleri olarak birlikte ele aldığımız için geniş kapsamlı tasarımın tanımını şöyle yapabiliriz:
Tasarım; istenen ürünü elde edebilecek makinenin ardışık hareketlerinin öngörülmesi, öngörülen ardışık alt ünitelerin yapısi (geometrisi, malzemesi vb), çalışma prensibi(Hidrolik, pnomatik vb) ve hangi parametrelerde (sıcaklık, basınç, kuvvet vb) olacağına sistematik olarak karar verme sureci/denemeleridir.
TEKNOLOJİNİN TASARIMINDA STATİK-DİNAMİK ANALİZ
Bir üründe kullanılan teknolojiyi statik ve dinamik analiz şeklinde inceleyebiliriz.
Statik analizde ürünü örneğin makineyi yenilikçi unsur içeren bölümlerine (optimal olanı 5-7 teknolojik bileşen ya da unsur) ayırırız ve önemli özelliklerini tanımlarız.
Dinamik analizde , sistem bütünlüğü içinde teknolojik bileşenler arasındaki etkileşim yani proses analizi ele alınır(Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz: A.Scheibler,Technik und Methodik des Wirtschaftswissenscaftlichen Arbeitens,Verlag Vahlen) . Burada mevcut işleyiş modeli anlatılır. Her modelde olduğu gibi başlangıç koşullarında belli kısıtlar ya da varsayımlar belirlenir. Örneğin ekonomiden bir örnek verecek olursak: dışa açık ve faiz farkından dolayı sıcak paranın geldiği bir ekonomide , döviz arzının artması döviz kurlarını düşürür,döviz kurları düşünce ithalat artar,ihracat nispi olarak daha az oranda artar,cari açık artar,yerli sanayi gelişemez,istihdam seviyesi düşer vs. gibi.
TEKNOLOJİNİN TASARIMINDA YENİLİKÇİ VE ÖZGÜN YÖNLERİNİN SAPTANMASI
Projede öngörülen yenilikçi unsurlar için de bir yandan teknolojik bileşenlerdeki mevcut durum / yenilikçi durum mukayesesi yaparak , projenin özgün yönleri ortaya çıkar. Diğer yandan mevcut ve yeni proses işleyişindeki sistem elemanları arasındaki etkileşim mukayesesi yapılır. Yukarıdaki ekonomi örneğindeki proses iyileşmesine bir örnek verecek olursak, faiz farkı azaltılarak ve sıcak paraya uygun bir giriş vergisi konarak ülkeye sıcak para girişi sınırlanırsa, kur yükselir,ihracat artarken ithalat nisbi olarak azalmaya başlayarak,cari açık kapanır,yerli sanayi ve istihdam gelişir,gelir seviyesi artarak ülkenin tasarruf seviyesi artar vs. Burada görüldüğü gibi hem ihracat, yerli üretim, istihdam gibi proses unsurlarında iyileşme vardır hem de sistem bütününün proses işleyişinde iyileşme vardır.
Tekim’den sayın Elif Baktır’ın İSO seminerinde verdiği bilgilere göre, eğer proses işleyişinde (ya da mimari işleyişinde) bir değişiklik olmadan teknolojik bileşenlerde güçlendirilmiş bir iyileşme varsa (örneğin Tüplü TVde Herz’in yükselişi) artımsal bir teknolojik yenilikten söz edilir. Eğer proses işleyişi sabitken örneğin tüp yerine plazma gelirse, modüler teknolojik yenilikten söz edilir.Proses işleyişinde mimari bir iyileşme yanında teknolojik bileşenlerde de iyileşme olursa ,mimari teknolojik yenilikten söz ediliyor ,örneğin LED’li TV(mimari yenilik hakkında bkz.: Rebecca Henderson,MIT,and Kim Clark,Harvard University,in Architectural Innovation,1990) .Hem teknolojik bileşenlerde hem de proses işleyişinde yani mimari işleyişinde yepyeni tasarım söz konusu olursa ,örneğin Smart TV gibi, radikal teknolojik yeniliklerden söz edilir.
AR-GE PROJELERİNDE TASARIM SÜREÇ ADIMLARI
-Proje önerisini yazarken, tasarım surecinin analizinde geriye dogru giden (retrograde) bir yöntem uygulanırız, yani istenen yenilikçi ürün özelliklerinden hareket edilerek geriye doğru gidilmek suretiyle üründe ve makinede gereklilikler (olmasi gerekenler ) belirlenir.
-İlkin firma içi ve dışı mevcut sorunlardan hareketle arzulanan ürünün yenilikçi unsurları mukayeseli olarak tanımlanır.
-Yenilikçi ürün özelliklerinden hareketle; kritik her bir ürün özelliğinin parametreleri, birden fazla çoğulcu üretim yöntemleri, biri hariç diğer yöntemlerin elenmesi ya da ortadan kaldırılması için eleştirel gerekçelendirme, uygun seçilen yöntemin riskleri ve önlenmesi için eylem planı sistematik olarak yazılır.
-Ürün özelliklerini karşılayacak makine yeniliklerinin Ar-Ge unsurları ile aksiyon planlarının sistematiği, bir bütün halinde bir önceki paragrafta ürün için tanımlanan hareket tarzıyla; yani yenilikçi yönler,yenilikçi yönlere ulaşmada birden fazla üretim yöntemi öngörülerek, belirleyeceğimiz kriterlere göre bir yöntemin ön seçimi ile risk analizi yerine getirilir.
-Hedeflenen ürün ve makine yeniliklerinin elde edilmesi ancak belli koşullarda geçerlidir,uygun koşulların belirlenmesinin prototip imalata girmeden tasarım düzeyinde belirlenerek olası hataların elenmesi için 3 boyutlu simülasyon calışması, mühendislik hesapları, SEY(Sonlu Elemanlar Yöntemi) vb. gibi doğrulama faaliyetlerinin yapılması hem kaynak israfını önleyerek maliyet tasarrufu, hem deneme -yanılma süresini kısaltma, hem de doğru işi (etkinlik) doğru şekilde(verimlilik) tanımlayarak proje yapmada etkinlik sağlar.
-Proje onaylanıp, uygulama aşamasına geçilerek öngörülen proje çıktılarının gerçeklerle örtüştüğünün sınanması (test edilmesi) için mali raporlama kapsamında teknik, mali ve YMM raporları yazılır. Rapor yazılmasında (konumuz gereği tasarım çalışmalarının yazılmasında) uygulanan analiz yöntemi kavram geliştirmeden tasarıma,oradan prototip imalat ve fiziksel testlere kadar ileri doğru giderek açıklama amacı taşıdığından(gereklilikler değil) ilerleyen progresif(Progressive) süreç analiz yöntemi kullanılır.
-Projede öngörülen gerekliliklerle (yani çıktılarla) gerçekleşen çıktılar arasındaki uyuşmazlıklar, sapmalar olarak tanımlanarak, teknik raporda gerekçelendirmesi (justification) yapılır.
SONUÇ
Görüldüğü üzere araştırma ve inovasyon projelerine ve sistemin kalbi olan tasarım faaliyetine önce mevcut ürün ve süreçte karşılaştığımız sorunlar ele alınmakta, bununla birlikte sorunlarda takılı kalmayıp bir an önce çözüm üretmek için ürün ve makinenin mevcut duruma göre mukayeseli özgün ve yenilikçi unsurları belirlenmekte, her bir yenilikçi unsurların elde edilmesindeki çoğulcu yöntemler belirlenerek eleştirel yöntemle biri dışındaki yöntemler, hatalar elenmekte, seçilen yöntemin olası riskleri ve önleme tedbirleri ele alınmakta, optimal koşulların belirlenmesi için de tasarım doğrulama faaliyeti gerçekleştirilmektedir. Tasarım sürecinde hata eleme aşaması bizce mutlaka uygulanması gereken merkezi bir rol oynamaktadır.
Karl R.Popper’in dediği gibi “sorun çözme ya da buluş, hiçbir zaman tamamıyla bilinçli değildir; hep denemeler biçiminde gerçekleşir: Deneyler ve yanılgıların ayıklanması biçiminde.”
George Bernard Shaw da hatalar içeren bir deneyim ve hataların ayıklanması konusunda şöyle demektedir: ”Hatalarla dolu bir hayat, bomboş geçirilmiş bir hayattan çok daha faydalı ve onurludur.”
