Prof. Dr. Atila BAĞRIAÇIK
Ulusal ve Uluslar arası Ar-Ge ve Yenilik Hibe
Fonları Uygulayıcısı, YMM
www.abdanmerymm.com
abdanmer@gmail.com
GİRİŞ
Bilindiği gibi Yenilik (İnovasyon) kriterlerini belirleyen uluslar arası Kılavuz OSLO’ya göre ürün, süreç, pazarlama ve organizasyonel yenilik olmak üzere 4 tür yenilik mevcut olup, bunlardan ürün ve süreç yenilikleri Ar-Ge projeleri kapsamında değerlendirilmektedir.
Ziyaretlerimizde firmaların yetkilileri süreç yeniliği bağlamında üretim hatlarında makine, teçhizat, otomasyon yeniliği yapmak istediklerini, bu yolla verim ve kalite artışı ile standartlara uymayı hedeflediklerini ifade ediyorlar. Bu yaklaşım doğru ama bizce yeterli değil.
DAHA İYİ PROJE FİKRİ YAKLAŞIMI
Ar-Ge kriterlerini belirleyen uluslar arası Kılavuz olan Frascati’nin 85.paragrafına göre, Ürün standartlaştırmasının hazırlanması, gerçekleştirilmesi ve muhafaza edilmesi için örneğin delme kalıpları, makine tezgahları yapıldıkları takdirde Ar-Ge kapsamının dışında tutulmalıdır denilmektedir. 111.Paragrafta ise, ürün üzerinde ek teknik iyileştirmeler yapmak olduğunda, yapılan iş Ar-Ge tanımı içinde yer almalıdır ifadesi yer almaktadır.
Öte yandan Oslo Kılavuzunun 156.paragrafında ürün yeniliği, mevcut özellikleri veya öngörülen kullanımlarına göre yeni ya da önemli derecede iyileştirilmiş bir ürünün ortaya konulmasıdır. Bu yenilik; teknik özelliklerde, bileşenler ve malzemelerde, birleştirilmiş yazılımda, kullanıcıya kolaylığında ve diğer işlevsel özelliklerinde önemli derecede iyileştirmeleri içermektedir.
Bize göre bu ifadelerden süreç yeniliğinin Ar-Ge projesine konu olabilmesi için bu yeniliğin ürünün teknik özellikleri üzerinde var olan sorunlara karşı ek teknik iyileştirmeler ile kullanıcıya ek kolaylıklar sağlaması gerekir. Bu iki etki ihmal edilerek, süreç yeniliğinin sadece ürün üzerinde kalite artışı, maliyet düşüşü(ya da verim artışı) ya da standartlara uyumu sağlar şeklindeki ürün ve süreç yenilikleri yaklaşımı bizce yeterli olmayıp, sözünü ettiğimiz iki ana etkiyi destekleyici niteliktedir.
Bu yaklaşımımızı bize göre proje çıktısı örneğin makine olan Ar-Ge projelerinde de kullanmamız gerekli olabilir. Bu durumda projemizi tanımlarken sadece makinenin mukayeseli üstünlüğü değil, öngörülen makine iyileştirmesi ile makinenin üreteceği üründeki iyileştirmeleri de belirtmekte fayda bulunmaktadır.
SORUN YOKSA AR-GE PROJESİ DE YOK
Yine Frascati’nin 85.maddesinde şu örnekler verilmektedir: “Tıp alanında, ölümün nedenlerini araştıran rutin otopsi, tıbbi hizmetlerin bir parçasıdır ve Ar-Ge değildir; belirli bir kanser tedavi yönteminin yan etkilerinin gözlemlenmesi amacıyla cesetlerin özel olarak incelenmesi ise Ar-Ge kabul edilir”.
Bize göre firmanın ürün ve/veya süreçlerinde teknik ve/veya kullanıma yönelik sorunlar yaşaması, bu sorunların firmaya özgü (unique) olması nedeniyle, sorun çözmeye yönelik faaliyetlerin gerçekleştirilmesi de Ar-Ge faaliyeti kapsamına girer. Nitekim Frascati’nin 122.paragrafında “Sorun giderme daha fazla Ar-Ge’ye gereksinim duyulduğunu gösterir” denilmektedir. Haliyle bu sorun gidermenin Ar-Ge faaliyetinin hareket noktası olarak kabul edilip, önerilen proje faaliyetiyle yeni ya da kendi mevcut durumumuza ve yerli (ve ilave olarak ithal edilen ürünlere göre ) önemli derecede iyileştirilmiş ürün yeniliği hedeflenmesi gerekmektedir(küçük çaplı değişiklikler Ar-Ge’ye dahil edilmemelidir).
Gözlemlediğimiz kadarıyla ar-ge projelerinde mukayeseli üstünlük daha çok piyasaya çıkacak ürünlerin yerli/yabancı muadillerle göre yapılmakta iken, ürün ve süreç Ar-Ge projelerinde süreç mukayesesi daha çok firmanın kendi mevcut durumuyla analiz edilmektedir, çünkü her firmanın süreç yapısı tek olup, birbirine benzemez.
SONUÇ
Ürün ve süreç yeniliği Ar-Ge projelerinde mukayeseli üstünlüğe göre yenilikçi unsurlar belirlendikten sonra, yeniliğe ulaştıracak birden fazla yöntemin belirlenip(bir yöntemle Ar-Ge olmaz), bu yöntemlerden biri dışındakileri eleyip uygun birini ön seçim olarak belirlemek için değerlendirme parametrelerin tanımlanması ve ön seçimin gerekçelendirilmesi (bu süreç adımlarının bütününe Ar-Ge sistematiği denilir) gerekir. Ön seçimin hedeflediğimiz başarı kriterlerine ulaşmadaki belirsizlik ve risklerin tanımlanarak, önleme tedbirlerinin de eylem planları ile tasarlanması gerekir (Ar-Ge unsurları).
